2017 Yolsuzluk Algı Endeksi Açıklandı

Yolsuzlukla mücadelede dünyanın önde gelen sivil toplum kuruluşlarından olan ve 118 ülkede faaliyet gösteren Uluslararası Şeffaflık Örgütü (Transparency International), 1995’ten bu yana her yıl yayınladığı Yolsuzluk Algı Endeksi’nin 2017 sonuçlarını kamuoyuyla paylaştı.

2017 Yolsuzluk Algı Endeksi geçen bir sene içinde birçok ülkenin yolsuzlukla mücadele konusunda hiçbir ilerleme kaydedemediğini gösterirken, yapılan diğer önemli bir analiz ise yolsuz algısının yüksek olduğu ülkelerde gazetecilerin ve aktivistlerin bu konuda düşündüklerini açıkça söylerken hayatlarını ve işlerini riske attıkları.

180 ülkede uzmanların, sivil toplum örgütlerinin ve iş dünyası temsilcilerinin kamu kesimindeki yolsuzluğa dair algılarını yansıtan endeks, 0 ile 100 arasında puanlama yaparken, 0 yolsuzluğun en yüksek 100 ise en düşük seviyede olduğunu gösteriyor. Bu yılki endekste 180 ülkenin 2/3’ünden daha fazlası ortalama 43 puan aldı, diğer bir deyişle dünyanın birçok ülkesinde problem çözümden çok uzak. Ayrıca bu başarısız performans son yıllardaki kötü gidişat dikkate alındığında büyük bir sürpriz de değil.

Bu yıl birinciliği 89 puanla Yeni Zelanda alırken, ikinci sırada 88 puanla Danimarka var. Suriye, Güney Sudan ve Somali ise sırasıyla 14, 12 ve 9 puanla listenin en altında bulunuyor. 2012-2017 yılları arasında endekste en çok puan kaybeden beş ülke arasında ise Türkiye’de var: Saint Lucia (-16), Bahreyn (-15), Suriye (-12) Türkiye (-10) ve Gine (-8).

En iyi performans gösteren bölge ortalama 66 puanla Batı Avrupa. En kötü performans gösterenler ise ortalama 32 puanla Afrika Aşağı Sahra ve ortalama 34 puanla Doğu Avrupa ve Orta Asya.

Doğu Avrupa ve Güney Doğu Avrupa’nın Düşüşü Devam Ediyor

2017’de otoriter rejimler Doğu Avrupa ve Güney Doğu Avrupa’daki ülkelerde güçlendi ve bunun sonucunda yolsuzlukla mücadele ve insan hakları konularında ciddi gerilemeler yaşandı. Sivil toplum örgütleri ve bağımsız medya karar vericileri eleştirirken ve yapılanları gözetirken ciddi zorluklar yaşadılar. Örneğin Polonya hükümeti sivil toplum örgütlerinin fonlarının dağıtımını ve yönetimini devraldı. Bir benzer uygulamada Romanya’da gerçekleşiyor. Romanya hükümeti sivil toplum örgütlerine oransız ölçüde fazla raporlama zorunlulukları getiren bir yasayı meclise sundu. Sivil toplum örgütlerini kontrol altına almaya çalışan benzer yasalar bölgedeki diğer hükümetler tarafından da yasalaştırılıyor.  Macaristan’ın ise otoriterlik seviyesi bariz bir şekilde endekste kendini gösteriyor. Son 6 yılda Macaristan endekste 55 puandan 45 puana düştü. Sivil toplum alanı her sene sürekli azalıyor. 30 puanla sırlamada çok gerilerde olan Ukrayna’da ise seçilmişler yolsuzlukla mücadele eden aktivist ve sivil toplum örgütlerine saldırmaya ve haklarında olumsuz kampanya yapmaya devam ediyor.

Türkiye’nin Durumu

Türkiye’nin endeksteki son yıllardaki olağanüstü kötü gidişatı 2017 yılında da devam etti. 2016 yılında 41 puan alarak 75 inci sırada yer alan Türkiye, 2017 yılında 1 puan gerileyerek 40 puan aldı ve 81 inci sıraya geriledi. Yukarıda belirtildiği üzere ne yazık ki 2012-2017 yılları arasında yolsuzluk algı endeksinde durumu en fazla kötüleşen 5 ülkeden biri Türkiye.

Yolsuzluk Algı Endeksi kamudaki yolsuzluklara ilişkin algıyı ölçmesi nedeniyle Türkiye’nin kamu sektörünün durumu doğal olarak endeksteki durumumuzu etkiliyor. Bu gidişata etkisi olması muhtemel gelişmeler aşağıdaki gibi özetlenebilir:

• Türkiye yaklaşık son 19 aydır olağanüstü hal altında kanun hükmünde kararnameler ile yürütülüyor ve güçler ayrılığı ilkesi askıya alınmış durumda. Basına yansıyan bilgilere göre bu süre içinde 120.000 kamu görevlisi ihraç edildi. Bu durum doğal olarak kamu hizmetlerinin önemli bir seviyede aksamına neden oldu.
• Şeffaflık Derneği’ne göre kamu satın alımlarının (ihalelerinin) %40’dan fazlası kamu ihale kanununa tabi değil. Kamu ihale kanununa tabi olanların %28 ise açık ihale usulü ile yapılmıyor. Bu durum kamu kaynaklarının önemli bir kısmının harcandığı satın alma işlemlerinde şeffaflığı azaltıyor ve çıkar çatışması ve yolsuzluk riskini doğal olarak arttırıyor.

Ayrıca basın özgürlüğünün ve sivil toplum hareketlerinin baskı altında olduğuna dair olumsuz algı da Türkiye’nin endeksteki durumunu olumsuz etkilemektedir.

Transparency International’ın Yolsuzlukla Mücadeleye İlişkin Tavsiyeleri

Transparency International’ın 100’den fazla ülkede yaptığı çalışmalar yolsuzlukla mücadele noktasında aktivistlerin ve medyanın hayati bir öneme sahip olduğunu gösteriyor. Bu çerçevede Transparency International kamuoyuna aşağıdaki tavsiyelerde bulunuyor:

• Hükümetler ve iş dünyası, serbest konuşma özgürlüğünü, bağımsız medyayı, muhalifleri ve açık ve katılımcı toplumu cesaretlendirmek için daha fazla katkıda bulunmalıdır.
• Hükümetler geleneksel ve yeni medya üzerindeki regülasyonları azaltmalı ve gazetecilerin şiddet ve baskı altında tutulma korkusunu yaşamadan işlerini yapabilmelerini garanti altına almalıdır.
• Sivil toplum ve hükümetler bilgiye erişim üzerinde odaklanan kanunları öne çıkarmalıdır. Bu erişim, şeffaflığı ve hesap verebilirliği geliştirirken, yolsuzluk fırsatlarını da azaltacaktır. Ancak, bu noktada hükümetlerin kanunları çıkarması yetmemekte, aynı zamanda etkin bir şekilde uygulamalıdır.
• Aktivistler ve hükümetler Birleşmiş Milletler Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri’nin yarattığı ivmeden de faydalanarak yolsuzlukla mücadeleye ilişkin reformların ulusal ve uluslararası düzeyde savunuculuğunu yapmalıdır. Özellikle hükümetler, bilgiye erişimi ve temel özgürlüklerin korunmasını garantiye almalı ve bu konularda uluslararası sözleşmeler ve iyi uygulamaları ile uyumlu hareket etmelidir.
• Hükümetler ve iş dünyası, kamu menfaati için gerekli olan bilgileri proaktif olarak kamuya açıklamalıdır. Hükümet bütçesi, şirket sahiplikleri, kamu ihaleleri ve siyasi partilerin finansmanı gibi bilgilerin proaktif bir şekilde açıklanması, gazetecilere, sivil toplum örgütlerine ve bu hususlardan etkilenen taraflara yolsuzlukların daha etkin tespit edilmesi için imkan sağlayacaktır.

Yolsuzluk Algı Endeksi’nin Metodolojisi

Her ülke için en az 3 uluslararası kurumun yürüttüğü araştırmanın bulgularına dayanarak hazırlanan 2017 Yolsuzluk Algı Endeksi; uzmanların, sivil toplum örgütlerinin ve iş dünyası temsilcilerinin kamu kesimindeki yolsuzluğa dair algılarını yansıtmaktadır. Araştırma metodolojisine göre 0 puan en yüksek yolsuzluk algısına, 100 puan ise en düşük yolsuzluk algısına işaret etmektedir.

Bu yıl, Türkiye’nin puanı belirlenirken bulguları kullanılan 8 araştırma sırasıyla; Global Insight Country Risk Ratings, Bertelsmann Foundation Transformation Index, IMD World Competitiveness Yearbook, Bertelsmann Foundation Sustainable Governance Index, World Justice Project Rule of Law Index, PRS International Country Risk Guide, Varieties of Democracy Project, Economist Intelligence Unit Country Ratings’dir.

Fikret Sebilcioğlu, CFE, CPA, Trace Anti-Bribery Specialist

TEİD YK Üyesi

Makalelerdeki görüş ve yorumlar yazar veya yazarlara ait olup , Etik ve İtibar Derneği’nin konu ile ilgili düşüncelerini yansıtmamaktadır.

Kaynak: Transparency International and Uluslararası Şefafflık Derneği

https://www.transparency.org/news/feature/corruption_perceptions_index_2017

http://www.seffaflik.org/cpi2017/