Size üç adet sayı verildiğini, bu sayıların 2-4-8 olduğunu ve aralarındaki ilişkiyi gösteren kuralın sorulduğunu düşünelim. Cevabınız ne olurdu? Sayıların 2 ile çarpılması mı? Her bir sayının kendisi ile toplanması mı? Peki, 5-10-24 sayıları bu kurala uyuyor mu?

Bu soruları ilk olarak 1960 yılında İngiliz psikolog Peter Wanson gerçekleştirdiği deneyin katılımcılara soruyor. Verilen cevaplar ise günümüzdekilerle hemen hemen aynı, pek değişmiyor. Katılımcılar kendilerinden emin bir şekilde kuralı tahmin etmekten ve kendi hipotezlerini oluşturmaktan çekinmiyor. “Kural, ardışık çift sayılar”, “Çok basit, sayıların iki ile çarpılması”, “Ardışık, iki ile artan sayılar”… Katılımcılar kimi zaman oldukça karmaşık hipotezlerini üretirken sürekli onları doğrulamak için örnekler sunuyorlar. Fakat neredeyse hiçbir zaman onları çürütecek örnekler seçmiyorlar. Oysa 10-20-19 gibi bir örneği doğrulama amacıyla seçselerdi, belki de kuralın herhangi bir artan sayı serisi olduğunu tahmin edebilirlerdi!

Wanson, beynimizin bize kurduğu minik tuzaklardan olan bu durumu Doğruluk Sapması (Confirmation Bias) olarak adlandırıyor. Doğruluk Sapması ise kısaca, bir fikir hakkında olumlu bir görüş oluşturduktan sonra bu görüşle çelişecek bilgilere değer vermeme anlamına geliyor. Sigara paketleri üzerinde yer alan “Sigara içmek size ve çevrenizdekilere zarar verir” gibi ifadelerin tiryakileri etkilememesi, hatta onlara daha fazla sigara içmeyi arzulatması tam da bundan kaynaklanıyor. (Martin Lindstrom, Buyology)

Doğruluk sapmalarıyla insanlar kendi fikirlerini ve doğrularını adeta çocukları gibi sahiplenir ve korurlar. Bu durumda insanlar sadece nasıl bakıyorlarsa öyle görmüyorlar, daha da ileri giderek, gerçekleri çarpıtarak kendi inançlarına uyduruyorlar. Yani kişinin veya bir topluluğun zihniyetini, mantık yürüterek veya bilimsel kanıtlarla değiştirmeye çalışmak; çoğu kez onların zihinlerinde arzu edilenin tam tersi bir düşünceyi perçinliyor. Bu doğrultuda bir organizasyonda yer alan insanlara sadece bir “doğru” dayatmak, önüne geçilmeye çalışılan risklerin yanında daha büyük riskler de yaratabiliyor. Çünkü insanlar verilen “doğru”yu kendi kurallarına uydurma eğiliminde düşünüyorlar. Herkesin kendi kurallarının işlediği bir organizasyonda ise bir bütünlük sağlanamadığı gibi, ikilemler daha ortaya çıkmadan etik zayıflamalar gerçekleşiyor.

Sonuç olarak, bizler doğruluğu muhakeme ederken bildiklerimizi ve inançlarımızı sürdürerek kimi zaman hatalar ve etik dışı seçimler yapabiliyoruz. Başka doğruların da olabileceğini kabullenmenin “dönek”lik olarak adlandırıldığı bir toplumda bunu başarmak biraz zorlaşsa da; belki de doğruluk sapmalarını önlemenin yolu etik davranmayı öğrenmekten önce, etik düşünmeyi öğrenmekten geçiyor.

Yazar: Dila Küçükali

Makalelerdeki görüş ve yorumlar yazar veya yazarlara ait olup , Etik ve İtibar Derneği’nin konu ile ilgili düşüncelerini yansıtmamaktadır.

Kaynakça:

• https://www.ethicalsystems.org/content/lawyer-who-wants-transform-legal-ethics-behavioral-science
• https://behaviorallegalethics.wordpress.com/2015/07/03/teaching-confidentiality-and-confirmation-bias/?blogsub=confirming#blog_subscription-2
• http://bilimbasina.blogspot.com/2016/03/dogrulama-sapmas.html
• http://www.anlamak.org/index.php/2016/04/17/neden-sigara-iciliyor-2/
• https://books.google.com.tr/books/about/buy_ology.html?id=h2iHDwAAQBAJ&printsec=frontcover&source=kp_read_button&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false

“Son ağaç kesildikten, son ırmak zehirlendikten, son balık yakalandıktan sonra. Ancak ondan sonra paranın yenemeyeceğini anlayacaksınız”
Marlo Morgan

Kaz dağları bölgesi, Türkiye’nin cennet köşelerinden biri. Ormanları, eşsiz ekosistemi, endemik bitki örtüsü ve etkileyici faunası ile Türkiye’nin ve Dünya’nın doğa harikası. Bize  dedelerimizden kalan bir mirastan öte çocuklarımıza bırakmamız gereken ender görülen bir emanet. Son günlerde ise ülkemizin bu cennet köşesi, Kirazlı bölgesinde yapılması planlanan altın ve gümüş madeni yüzünden büyük bir tartışmanın konusu oluyor.

Kısaca olayları özet geçmek istersek; sorun Kanadalı Alamos Gold maden şirketinin Çanakkale Kirazlı bölgesinde altın ve gümüş madeni açmak için gerekli izinleri Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı’ndan alması ile başladı. Daha sonra madenin inşaatı için yapılan ağaç kesimleri ve kazılar bölgede büyük tepki çekip kamuoyunun gündemine oturdu. Maden sahasının yakınındaysa projeye karşı direniş için 26 Temmuz’da başlatılan nöbet eylemi başladı.Su ve Vicdan Nöbeti’ne katılanların sayısı her geçen gün artarken konu, ülke kamuoyunun da iyiden iyiye dikkatini çekti. Şirket, maden sahasının çevreye zararının en az düzeyde olduğu konusunda ısrar ederken, çevre gönüllüleri maden çalışmaları sonrası bölgenin ekosisteminde meydana gelecek olan zararların geri dönülmez derecede büyük olacağını iddia ediyorlar.

Kanada ve Meksika’da çeşitli madenleri üretime geçmiş olan Alamos Gold, Kanada menşeili bir şirket. Şirket, Türkiye’deki faaliyetlerini iştiraki olan, yüzde 100 sahibi olduğu Doğu Biga Madencilik üzerinden faaliyet gösteriyor.  Proje Çanakkale Merkez (26km) ile Çan ilçesi arasında kalan bir bölgede yürütülüyor.  Şirket proje ile 2020 yılında üretime geçmeyi ve beş yıllık süreç boyunca açık ocak işletmeciliği ile 514 bin ons altın ve 3.5 milyon ons gümüş üretmeyi planlıyor.

Alamos Gold’un sitesi de incelendiği zaman şirketin özellikle ön plana çıkardığı politikasının “düşük maliyetli üretim” olduğu görülüyor. Şirketin internet sayfasında Alamos Gold’un hedefleri olarak “düşük maliyetli üretim, finansal performans ve hissedarlara değer sağlamada liderlikten” bahsediliyor.

Özellikle hissedarlarına Türkiye’de yürüteceği çalışmaları anlatırken kullandığı dilin de bu doğrultuda olduğu gözleniyor. Şirketin sitesinde Kaz Dağları’ndaki proje için şu ifadeler kullanılıyor: “Türkiye’deki Kirazlı Altın Projemiz düşük maliyetli ama kısa vadeli önemli bir üretim artışını ifade ediyor. Düşük sermayesi ve işletme maliyetleri ile Kirazlı, herhangi bir altın projeleri arasında en büyük getiriyi getirecek projelerden biri olarak görülebilir” Yine şirketin CEO’su John McCluskey’un Bloomber kanalında yaptığı açıklamalarda bu konu gündeme geliyor ve düşük maliyet yüksek kazanç konusunda hissedarlara güvence veriliyor.

Hukuki duruma gelince, proje ÇED olumlu kararına karşı açılan dava sürerken, Çanakkale Valiliği tarafından şirkete gayrı sıhhi müessese izni verilince şirket, proje alanında çalışmalarına başlıyor. Işte ipler de bu noktadan sonra geriliyor.

Projeye karşı çıkanlar bir çok farklı çevreye duyarlı itirazlarda bulunuyorlar. İtirazlardan biri öncelikle Çanakkale’nin tek içme suyu kaynağı ve tarımsal sulama için de kullanılan Atikhisar Barajı’na siyanür ile yapılan açık ocak işletmeciliği ile zarar verme riski. Bu aslında bölgede geri dönülemez bir çevre felaketi meydana gelme riskini de beraberinde getiriyor.  Bölgenin neredeyse yüzde 50’si ormanlarla kaplı olması ülkemizdeki bir çok endemik bitkiye ev sahipliği etmesi ve ormanlardaki canlı hayatın aktifliği riskin sonuçları açısından büyük önem taşıyor.  Şirket ise bu riskleri reddetmese de projenin tüm uluslararası standartlara sahip olduğunu ve tüm yasal yükümlülükleri de yerine getirdiklerini söylüyor. Böyle bir zararın olmayacağını iddia eden şirket daha sonra başka ülkelerde aldığı Çevre Koruma Ödüllerini örnek gösteriyor.

Fakat bu söylemler yaşanan orman katliamı sonrası tamamen havada kalıyor. Şirket ÇED alanı içerisinde ünitelerin kurulacakları alanlarda kesilmesi öngörülen ağaç sayısı 45 bin 650 adet olarak hesaplandığı söylerken Türkiye’nin önde gelen çevre örgütlerinde TEMA Vakfı uydu görüntüleri üzerinden yaptığı incelemelerle maden sahası ve yol bağlantılarında 195 bin ağaç kesildiğini savunuyor. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı ise alanda kesilen ağaç sayısının 13 bin 400 olduğunu belirtiyor.

Çanakkale Kent Konseyi yörede 40’a yakın maden projesinin olduğunu, Kirazlı’daki mücadelenin diğer projelerin de önüne geçmek adına çok önemli olduğunu belirtirken Projenin ÇED olumlu kararının iptaline karşı Çanakkale Belediyesi ile Kaz Dağı ve Madra Dağı Belediyeler Birliği tarafından açılan dava devam ediyor.

Fakat rakamlardan ve tartışmalardan öte ağaç kesimleri sonrası bölgenin aldığı hal, insan doğa mücadelesinin ne ölçüde çirkinleşebileceğinin bir göstergesi gibi karşımıza çıkıyor. İstatistiklerden ve mevzuat kavgasından ayrı olarak karşımızda yok olmuş ve bir nevi çöle dönüşmeye başlamış bir ormanlık saha çıkıyor.  Binlerce ağacın katledildiği ve ekosistemin zarar gördüğü bir görüntü çevre duyarlılığı olan herkesin yüreğini sızlatıyor.  20 bin ton siyanürün kullanılacağı böyle bir proje için “Gerçekten o altınlar için bu güzelliklere kıymaya değer mi?” sorusu gündeme geliyor. “Böyle bir güzelliğin, vatanın cennet bir parçasının belki de geri dönülemez olarak zarar görmesi herhangi bir maddi bir bedel ile tazmin edilebilir mi?” sorusuna cevap aranıyor.

Daha da ötesinde etik ve uyum konuları ile ilgili değişik soruların da tartışılması gerekiyor. Alamos Gold’un internet sayfasında gerek iş etiği kodunu, gerek sürdürülebilirlik raporlarını gerek ise bir çok sosyal sorumluluk projesini bulabiliyoruz. Bunların herşeyin çok güzel resmedildiği ve uzmanlarca hazırlanmış belgeler olduğu anlaşılıyor. Özellikle sosyal sorumluluk projeleri bir soruyu akla getiriyor. Kirazlı’da yapılmış olan bir sağlık tesisi binlerce ağacın kesilmesi ile sonuçlanacak ve onbinlerce ton zehirin doğaya karıştığı bir projenin aklanması için yeterli olabilir mi? Acaba bu tür faaliyetleri bir göz boyama bir illüzyon olarak alabilir miyiz? Bir çok endemik türün yok olma riskinin olduğu böyle bir proje için bölgede sosyal sorumluluk faaliyetleri yapmak iş etiğinin neresine denk düşüyor?

Yine etik ve uyum konuları ile ilgilenenler için ilginç bir tartışma konusu da şirket hissedarlarının durumu. Sonuç olarak şirketler toplumun ihtiyaçlarını karşılanması suretiyle hissedarlarının para kazanması amacıyla kurulan; belli mal ve hizmetler üreten ekonomik varlıklardır. Fakat kar amacı güderken etik ve hukuk dışı davranışlara da sapmamaları gerekmektedir. Hissedarların da kazanç peşinde koşması anlaşılabilir. Fakat bu kazancın kaynağı konusunda hissedarların da şirketleri yönlendirmesi gerekmiyor mu? Şirketin de hissedarlarına karşı sorumluluğu kadar dünyaya, çevreye, topluma karşı bir sorumluluğu yok mu? Altın ve gümüş madeni ile ilgili bir faaliyette bir çevre felaketi riski var ise hissedarların da bu durumu sorgulaması gerekmiyor mu? Yoksa amaç ne olur olsun kazanmak mı? Hukuk cevaz verse bile binlerce ağacın kesileceği bir süreci reddetmek için insanın vicdanın dinlemesi gerekmez mi? Benzer şekilde Kanadalıların kendi ülkelerinde doğan bir şirkete dünyanın başka bölgelerine zarar verip vermemesi konusunda sorular sorması gerekmiyor mu? İşte tam burada iş etiği karşımıza çıkmıyor mu?

Yine şirketin etik kodunu incelersek sitesinde türkçesi de bulunan “İş Ahlakı ve Etik Kuralları” olarak adlandırılan metin 13 sayfadan oluşuyor. İlk maddesi ise şirketin “dürüst ve etik bir şekilde hareket etmeyi taahhüt ettiğini belirtiyor”. Gayet anlaşılabilir ve ayrıntılı yazılmış metin, birçok etik kodu olmayan şirket için çok iyi bir iyi uygulama örneği olabilir.  Fakat etik kod bile şirketi kazanç ile etik arasındaki mücadelesinde korumaya yetmiyor gibi gözüküyor. Orman alanların yok olması, suların kirlenmesi ve doğal hayatın zarar görmesi risklerini taşıyan bir proje sırf maliyeti düşük diye etik sorunlar görmezden gelinebiliyor. Ülke ve bölge halkının seslerine kulak tıkanıyor. Bu durum aslında etik kodlarının şirketin kültürü haline gelmediği ve içselleşmediği zaman sadece boş bir metinden ibaret olduğunu bir göstergesi olabilir mi?

Aslında genel olarak buradaki tartışma somut olayda kısmen hukuki sorunlar bile olsa da etik ve hukuk arasındaki farkı da bize gösteriyor. Buradaki tartışmalar her hukuka uygun faaliyetin etik de olduğuna dair görüşü geçersiz hale geliyor. Fotoğraflarda açık olarak görülen ağaç katliamları, bölgeyi sürdürülebilir(!) şekilde etkileme riski olan siyanür kullanımı ve genel olarak Çanakkale ve Türk halkının itirazları hukukun arkasına saklanan gerekçelerle göz ardı ediliyor. Oysa ki şirket iş etiğinin temel ilkelerine daha fazla saygı gösterse belki de şu an yaşanan tartışmaların veya gelecekte meydana gelebilecek trajedilerin önünü alabilecekken bu yolu seçmiyor ve sadece kazançları için bu gerçeği göz ardı etmeyi tercih edebiliyorlar. Oysa unutulmaması gerekir ki etik itibarı oluşturur ve itibar da uzun vadede sürdürülebilir kazancı sağlar. Belki de söz konusu şirketin anlı şanlı yöneticilerine Gandhi’nin şu sözünü hatırlatmakta fayda var: “Dünya, herkesi doyuracak kadar kaynağa sahiptir. Ama herkesin açgözlülüğünü doyuracak kadarına değil”.

Yazar: Ali Cem Gülmen

Makalelerdeki görüş ve yorumlar yazar veya yazarlara ait olup , Etik ve İtibar Derneği’nin konu ile ilgili düşüncelerini yansıtmamaktadır.

Ünlü Yönetmen Quentin Tarantino’nun bir başyapıt sayabileceğimiz Django Unchained filmini unutulmaz karakterlerden biri de Samuel L. Jackson tarafından canlandırılan kötücül Stephen karakteri idi.

Karakter köle olmayı o kadar benimsemişti ki köleliğe karşı çıkanlara neredeyse köle sahiplerinden daha fazla kin besliyordu. Onlara olan öfkesi nefreti ve kızgınlığı hiç geçmiyor. Köle sahiplerinden daha fazla onlar ile uğraşıyordu. Kölelere efendilerinden daha sert davranıyor. Onların kaçma isteğini anlayamıyor ve hatta kaçmak isteyenlerin de yakalanmaları için elinden geleni yapıyordu.

Aslında Malcolm X’in terimi ile kendisi bir ev kölesi idi. Ev kölesi ünlü insan hakları aktivistine göre şöyle tanımlanabilirdi: “ Ev kölesi evde efendi ile beraber yaşar, güzel giyinir ve -efendiden arta kalanları yedikleri için- daha güzel yemekler yerdi. Efendinin onları sevdiğinden daha güçlü bir sevgi ile efendiye bağlılardı. Efendi “bizim güzel bir evimiz var” dediğinde, ev kölesi de “evet bizim güzel bir evimiz var” derdi.  Efendinin evi yansa söndürmek için ev kölesi efendiden daha fazla çalışır. Efendi hastalansa ev zencisi “Biz hasta olduk” der. Kendisini efendisi ile bir bütün olarak görmektedir. Gidip ona “Hadi kaçalım, özgür olalım” dediğinizde, size “Sen çıldırdın mı? Buradan daha güzel bir evi, bu giysileri, yemekleri başka nerede bulabilirim” diye yanıt verir”

Aslında Marksist bir kavram olan “Yanlış Bilinç” de benzer bir şekilde kavrama yaklaşır. Toplumdaki yapılan işçi sınıfını aldattığını söyleyen görüşe göre işçi sınıfı bulunduğu konumu anlayamaz ve kendi sınıfına bir nevi ihanet eder. Dünyayı da yönetici sınıfların bakış açısı ile görür ve ona göre karar verir.

Peki günümüz iş dünyasında çoğu zaman buna benzer Malcolm X’in deyimi ile ev kölelerinin zulmü ile karşılaşılıyor mu?   Müdürün veya kendisinin mobbing’e varan davranışları için “işlerin böyle yürümesi gerekiyor, yoksa herkes yayıyor valla” diyen birileri her zaman olmuyor mu? Peki ya ücretlerin yetersizliği konusunda “sonuçta ekonomik buhran içindeyiz, ne yapsın patron canım? Son model arabaya da mı binmesin?” diye ortalıkta gezen birisi yok mu?  Mesai saatlerinin dışında çalışıp bunu da yöneticilerinin veya çalışma arkadaşlarının gözüne sokup sonradan da bunun bir rutin haline gelmesini sağlayanlar gönüllü kölelere iş dünyasının her aşamasında her seviyesinde rastlamıyor muyuz? Etrafta birileri “ülkede işsizlik sorunu yok; iş beğenmeme sorunu var” diye insanların zor ve kendilerini mutsuz edecek şartlarda çalışmasına bahane bulmuyor mu? Yine benzer şekilde şirketinin daha başarılı olması için yolsuzluğa sonuna kadar batmasını bile “öteki türlü bu kadar insan işsiz mi kalsın” diye açıklayacak çalışanlara rastlamıyor muyuz? “

Bunların yanı sıra bu tarz Stephen tarzı çalışanların en çok zarar verdiği kurum ihbar ve bildirim sistemleri olarak göze çarpıyor.  Gördüğü bir yanlışlığı ihbar eden bir çalışana sonuna kadar misilleme uygulayan bu tarz kişiler bunun yanı sıra ihbar eden; gammaz, ispiyoncu veya hain olarak görülmesini ve kendini suçlu hissettirmek için elinden geleni yapıyorlar. Bütün bir sistemin itibarsızlaşması aslında bu tür ev kölelerinin yarattığı güvensizlik ortamı yüzünden meydana geliyor. İhbar ve bildirim politikalarının işlevsiz kalması için elinden geleni yapan bu tür kişiler etik suistimallerin şirket içinde bir hastalık gibi yaygınlaşmasına sebep oluyorlar.

Her türlü kurumun aslında kısa vadede işine yarayan ama uzun vadede kendisinin tüm kimliğine, tüm kültürüne, tüm itibarına ve tüm etik ve uyum programına büyük zararlar verecek kişilere karşı önlemlerini alması gerekiyor.  Etik kültürün kurumun tüm hücrelerine nüfuz etmesi ve bu tür bir kraldan çok kralcı anlayışın kurumdan defedilmesi gerekir. Yoksa ileride bu tür bir anlayışın ortaya çıkaracağı sonuç şirketi bir felaketin eşiğine kadar götürebilir.

Makalelerdeki görüş ve yorumlar yazar veya yazarlara ait olup , Etik ve İtibar Derneği’nin konu ile ilgili düşüncelerini yansıtmamaktadır.

Asch Deneyi, Etik & Uyum Yöneticilerine ne öğretebilir?

ABD’li bir psikolog olan Solomon Asch 1950’li yıllarda sosyal etkinin insanın karar verme sürecine etkisini ölçmek için bir deney tasarlar. Deneyde gerçekte ölçülen 1 gönüllü (katılımcı) ve 4 tane ise katılımcı gibi görünen deneyi yapanlarla işbirliği yapan işbirlikçi(oyuncu) vardır. Deneyde bir masa etrafına oturan katılımcı ve işbirlikçilere basit sorular sorulur.

Şekil 1’de görüldüğü gibi herkese birbirinden farklı uzunluklarda 3 çizgi gösterilir ve dördüncü çizginin diğer 3 çizgiden hangisiyle aynı uzunlukta olduğunu söylemeleri istenir. Youtube linkinden detaylı seyredebileceğiniz deneyde, işbirlikçiler ısrarla yanlış cevap vermeye başlamış, katılımcı ise ilk seferde kendinden şüphe ederek şaşkınlık içinde doğru cevabı vermiştir. İkinci denemede işbirlikçilerin yanlış cevabı tekrar etmeleri üzerine, katılımcı kendi kararından iyice şüpheye düşmüş ve yanlış olduğunu bile bile yanlış cevabı vermiştir. Daha sonraki denemelerde ise işbirlikçilerin bilerek yanlış cevap vermeye devam etmesi neticesinde katılımcı doğrıu bildiği cevabı “gruba uyum sağlamak” için değiştirerek yanlış cevap vermeye devam etmiştir. Asch deneyi defalarca tekrarlamış ve sonunda görmüştür ki gerçek katılımcılar, işbirlikçilerin verdikleri yanlış cevaplara inanmasalar bile gruba uygun davranmak için yanlış cevapları vermeyi tercih etmişlerdir.

Asch deneyi araştırma olarak yayınlandıktan sonra geniş yankı uyandırmış ve deneyin farklı versiyonları yapılmıştır. Her seferinde insanın yazılı olmayan bir “topluma uyma” davranışına sahip olduğu görülmüş ve gerçekten kararlarımızı ne kadar özgür iradeyle verdiğimizi sorgulamamızı sağlamıştır. Ülkemizde bazen “sürü psikolojisi” olarak tanımlanan bu olgu bilim insanları tarafından evrimsel süreçte insanın hayatta kalmak için geliştirdiği savunma mekanizmalarından biri olarak yorumlanmıştır.

Peki toplumun küçük bir yansıması olan şirketler için Asch deneyi bize ne anlatabilir?

Özellikle her durumda doğru olanı yapma kültürünü oluşturmaya çalışan Etik & Uyum Yöneticileri için Asch deneyi, Etik & Uyum programının, şirket kültüründen ayrı düşünülemeyeceğini göstermektedir. Dolayısıyla Etik & Uyum yöneticisi ne kadar tecrübeli olursa olsun, etik ve uyum programı ne kadar kapsamlı ve stratejik de olsa da kültürü insanlar oluşturmaktadır. Ünlü yönetim bilimci Peter Drucker’ın dediği gibi “kültür, stratejiyi kahvaltıda yer”.

Şirkette yerleşmiş veya yerleşmemiş etik kültürü organizasyona yeni katılan kişileri etkileyecektir. Aynı Asch deneyinde olduğu gibi şirkete yeni katılan çalışanlar bir süre sonra şirket kültürüne adapte olacak ve “öyle olduğunu düşünmeseler bile” doğru bildikleri konularda yanlış kararlar vermeye başlayabileceklerdir. Örnek olarak; uyum programlarında sık sık bahsedilen “etik dışı uygulamaları dile getirme(speakup)” kültürü eğer organizasyonda yerleşik bir uygulama değilse, şirkete yeni katılmış çalışanlar geçmişte dile getirme davranışını uygulamış olsalar bile bir süre sonra şirkete uyum sağlama adına bu davranışı uygulamamayı seçebilirler.

Aynı şekilde şirketler açısından Asch deneyi “üçüncü taraf risk yönetiminin”de ne kadar önemli olduğunu göstermektedir. Şirket içinde özellikle dış paydaşlarla sürekli iştigal eden çalışanların şirket dışındaki paydaşların davranışlarından etkileneceği öngörülebilir. Bu nedenle Etik & Uyum Yöneticisi sadece şirket içinde Etik & Uyum ortamına değil, üçüncü tarafların çalışanları etkileyebilecek sosyo-kültürel ortamına odaklanarak gerekli denetim, eğitim ve kontrolleri tasarlamalıdır. Özellikle sahada bulunan çalışanlar için Etik & Uyum yöneticisinin saha ekibiyle, ve distribütörler gibi dış paydaşlarla onların ortamında zaman geçirmesi, ulaşılabilir olması, sık sık şirketin etik ve uyum kültürüne dair kişiye özel eğitimler ve hatırlatmalar yapması faydalı olacaktır.

Yazı: Av. K. Altuğ Özgün, TEİD Yönetim Kurulu Üyesi

Makalelerdeki görüş ve yorumlar yazar veya yazarlara ait olup , Etik ve İtibar Derneği’nin konu ile ilgili düşüncelerini yansıtmamaktadır.

Şık giyimli kadın ve erkeklerin bulunduğu devasa bir salon. Herkes ilk defa böyle bir organizasyonda ödül alan başarılı kadın sporcuyu alkışlamak için sabırsızlanıyor. Bahsettiğimiz kadın tüm zerafeti ile sahnede endam eden Norveçli ve Olympique Lyonnais’nin profesyonel futbolcusu olan Norveç’li Ada Hegerberg.

Avrupa’da Yılın Futbolcusu ödülü Ballon d’Or’un sahiplerini bulduğu törende ilk kez verilen ‘en iyi kadın futbolcu’ ödülüne layık görülen Hegerberg’i sahnede karşılayan sunucu konuşmaya başladığı zaman ise bütün salon bir anda buz kesiyor. Törenin sunucusu Fransız DJ Martin Solveig, Üç Şampiyonlar Ligi Kupası kaldıran başarılı sporcu Hegerberg’e son derece seksist bir soru yöneltmeden duramıyor. Ada Hegerberg’e sahnede “Twerk yapabiliyor musun?” diye soran Solveig daha sonra bu kötü şakasını kahkahalarla bitiriyor. Ada Hegerberg’in cevabı son derece net ve katı oluyor: “Hayır”. Daha sonra da sahneyi terk ediyor. Kameralar konuklara döndüğü zaman bütün hepsinin Fransızların ünlü milli futbolcusu Mbappe dahil son derece huzursuz oldukları açık olarak görülebiliyor.

Gelen tepkiler üzerine Martin Solveig bir özür yayınlayarak “Ada ile de konuştum. Bir şaka olduğunu anladığını söyledi.Yine de kırgın olan herkesten özür dilerim. En önemlisi Ada’yı ödül için tebrik ediyorum” dedi. ‘Twerk’ sorusuna gelen tepkilerin ardından Ada Hegerberg ise konu hakkında şu açıklamada bulundu: “Tören sonrası yanıma geldi ve böyle olduğu için çok üzgündü. Bunu cinsel taciz olarak değerlendirmedim.Ballon d’Or kazandığım için mutluyum.”

Hegerberg’in mütavazi davranması sonucu olay büyümeden kapanıyor fakat sonuç olarak bu olay spor dünyasında kadınlara uygulanan ayrımcılığın ve çirkin söylemlerin bir kanıtı olarak gündemde yer alıyor.

Fakat daha sonra İskoç tenisçi Andy Murray’in Instagram hesabında yazdıkları aslında konunun ne kadar derin olduğunu bir göstergesi idi. Murray “Kadınlar neden hala bu b..’la uğraşmak zorunda? Ödül alan erkek futbolcular Mbappe ile Modric’e hangi soruyu sordular, Ada’ya hangi soruyu? Futbolla ilgili bir şeyler olmasını umuyordum. İnsanların fazla tepki gösterdiğini, bunun bir şaka olduğunu düşünenlere sesleniyorum. Hayır bu bir şaka değildi!” diye yazdı.

Kadınların spor dünyasındaki en önemli sorunlarından biri de Kadın ve erkek sporcuların kazandıkları paralar arasındaki devasa fark. Çok çarpıcı bir örnek futboldan verilebilir.

ABD Kadın Milli Takımı 2015 yılında Dünya Kupasını kazanmayı başardı. Özellikle dünyanın diğer yerlerine göre farklı olarak kadın futbolunun erkek futbolundan hem daha başarılı hem de popüler olduğu ABD’de kadın milli oyunculara 2014 Dünya Kupasında sadece ilk 16’ya grime başarısı gösteren erkek meslektaşlarına göre 40 kat daha az para kazanıyorlar. Kadın oyuncular sadece 15 milyon dolar kazanırken erkek futbolcuların yıllık toplam geliri 576 milyon dolar olmuştu. Yine bu eşitsizliği organizasyonları düzenleyen FIFA’da sürdürdü. İlk 16’ye giren erkek takımı 10 milyon ödül alırken, Dünya şampiyonu olan ABD kadın milli takımı sadece 2 milyon dolar ödül alabildi.

Belki futbol bir “erkek” sporu olarak görülebilir ama bu eşitsizlik kadınların en az erkekler kadar popüler olduğu başka sporlarda da görülebiliyor. Buna en iyi örnek tenis verilebilir. Kadınların en fazla para kazandığı spor dallarından biri olarak ön çıkan tenisde bile eşitsizlik bitmiyor. Büyük turnuvalarda ödüller kadın ve erkekler için bütün büyük turnuvalarda eşit olarak dağıtılmasına rağmen gelir eşitsizliği teniste de devam ediyor.

Bireysel olarak gelir eşitsizliğine örnek vermek gerekirse en fazla para kazanan İngiliz kadın futbolcu olan Steph Houghton, yılda yaklaşık 65.000 sterlin kazanırken, ünlü İngiliz erkek futbolcu Wayne Rooney sadece haftada 300.000 sterlin kazanıyor.

Erkeklerde bir süre önce reklamlar ve sponsorlar eklendiği zaman en fazla para kazanan tenisçilerden birisi olan Roger Federer, en fazla para kazanan kadın tenisçi Serena Williams’dan iki kat daha fazla gelire sahip. Elbette bu gelir eşitsizliği kadın sporlarının erkek sporlarına göre daha az ilgi görmesi olarak gerekçelendirilebilir. Fakat burada aslında yumurta mı tavuktan gelir yoksa tavuk mu yumurtadan gelir ikilemi gibi bir soru ile karşı karşıya kalabiliriz. Çünkü kadın sporlarının medyada yer verilmesi konusunda da büyük bir eşitsizlik sözkonusu oluyor. Bu da doğal olarak kadın sporlarına kamuoyu tarafından gösterilen ilginin azalmasına sebep oluyor. Genel olarak da istatistikler bu durumu destekleyecek veriler sunuyor. İstatistiklere spordaki kadınların genellikle göz ardı edildiğini ve medyada kendilerine çok az verildiğini kanıtlıyor.

Kadınların spordaki yeri konusunda çalışmalar yapan Tucker Center for Research on Girls and Women in Sport’un yaptığı araştırmaya göre sporcuların %40’ı kadın olmasına rağmen kadın sporları tüm spor medyası içeriklerinin yalnızca% 4’ünde yer alıyor. Yine ABD’de yayın yapan dört büyük gazete (USA Today, Boston Globe, Orange County Register ve Dallas Morning) üzerinde yapılan bir çalışmada kadınların yer aldığı spor haberleri, tüm spor haberlerinin sadece% 3,5’ini oluşturuyor. Üstelik bu çalışmanın kadın sporculara görece olarak daha fazla yer verilen ABD medyası için yapıldığını düşünürsek sonuç çok daha trajik oluyor.

Doğal olarak bu istatistikler kadınların yer aldığı sporları olumsuz yönde etkiliyor. İlk olarak medyada daha az yer alması sonucunda kadın sporlarına daha az izleyici, daha az hayran ve daha az ilgi doğuyor. Yine bunun sonucunda daha az izleyici, hayran ve ilgi, çok daha az reklam ve sponsor ile neticeleniyor. Bu da doğal olarak daha az para demek. Bunun sonucunda birkaç iyi kadın sporcunun spor veya iş dünyası arasında kariyer yapmak arasında seçim yaparken doğal olarak spordan vazgeçiyor.

Women in Sport isimli kadın kuruluşunun yaptığı araştırmaya göre spor endüstrisindeki kadınların% 40’ı cinsiyetleri nedeniyle ayrımcılığa maruz kaldıklarını belirttiler. Araştırmaya katılan erkek meslektaşlarının % 72’si ise böyle bir eşitsizlik görmediklerini iddia ettiler.

Bunun yanı sıra kadınlar sporda genel olarak önyargılarla da uğraşmak zorunda kalıyorlar. Kadınların her türlü sporda gereken fiziksel ve mental güce sahip olmadıkları ve dayanıksız olduklarına dair önyargı hiçbir zaman eksik kalmıyor. Oysa son yıllarda yapılan araştırmalar bu önyargıların birer safsata olduğunu ortaya çıkarıyor.

Sporda kadınlara karşı yapılan ayrımcılık sadece kadın sporcuları kapsamıyor. Bunun yanı sıra spor endüstrisinde yer alan Women in Sport isimli kadın kuruluşunun yaptığı araştırmaya göre spor endüstrisindeki kadınların% 40’ı cinsiyetleri nedeniyle ayrımcılığa maruz kaldıklarını belirttiler. Araştırmaya katılan erkek meslektaşlarının % 72’si ise böyle bir eşitsizlik görmediklerini iddia ettiler.

Women in Sport’un Genel Sekreteri Ruth Holdaway, kadınların% 30’unun daha vahim olarak işyerindeki bazı erkeklerden uygun olmayan davranışlarla karşılaştıklarını itiraf ettiklerini belirtti.

Araştırmada ayrıca spor endüstrisinde cinsiyet farkı yüzünden gelir eşitsizliği, değersiz hissetirme, kadınların daha üst düzey görevlere ilerlemeleri için fırsatların eksikliği ve dışlanma gibi sorunların da varlığı kanıtlanmıştı.

Cinsiyet ayrımcılığının bütün kültürlerde ve bütün sektörlerde kadınların önünde bir engel oluşturduğu yapılan farklı araştırmalarla ortaya çıkıyor. Fakat bu konuda tüm dünyada yeterli olmasa da önemli mesafeler alındığı görülüyor. Elbette cinsiyet ayrımcılığının tamamen ortadan kalktığı bir dünyaya daha çok yolumuz var fakat kadınların tüm sektörlerekatılımı hususunda yerleşik algılar tamamen ortadan kalkmasa da değişmeye başladığı gözleniyor. Kadınlar bir zamanlar sadece erkeklerin kontrolünde olan bir çok alana girmeyi başarıyorlar ve çok da başarılı oluyorlar. Artık farklı bir dünyaya erkeklerin alışması gerekiyor.

Yazı: Dr. Bahar Karacar, TEİD Proje ve Eğitim Koordinatörü

Makalelerdeki görüş ve yorumlar yazar veya yazarlara ait olup , Etik ve İtibar Derneği’nin konu ile ilgili düşüncelerini yansıtmamaktadır.