Our social:

Post from category:

Lekeli Markalar!

Yönettiğiniz kurumun bütçesini altıya katladınız. Satışlarınız 10 kat arttı. Bravo ama bu arada kendi hesaplarınız ne durumda acaba?

Salim Kadibeşegil, son FIFA skandalı üzerinden bir dünya ve ufuk turu attırıyor bizlere ve sonrasında Guardian’ın deneyimli sürdürülebilirlik ve çevre yazarlarından George Monbiot ile son noktayı koyuyor. Tüm gelirlerini her ay düzenli olarak bir blog’da açıklayan ve böylece hesap verebilirliğin kristal tahtına oturan Monbiot’yu, kültür teorisinin önemli isimlerinden Walter Benjamin’in bir sözüyle selamlayalım: “Cam bir evde yaşamak kusursuz bir devrimci eylemdir”. Salim Kadıbeşegil

“Yuvarlak topun köşeli skandalı“. Başlık Ertuğrul Özkök’e ait. Hürriyet gazetesinde kendi köşesinden bağımsız FİFA’da olup bitenleri masaya yatırdı. Chuck Blazer’den söz ediyor Özkök (Ya işbirliği yaparsın ya kelepçeyi takarız, Hürriyet, 01.06.2015). Parayı nasıl kazandığından çok nasıl  harcadığıyla  tanınan  ve bir zamanlar Türkiye adına Amerikan Kongresi’nde lobi faaliyetlerinde bulunan bir isim olarak hatırlanıyor.

Chuck BlazerHani  musalla  taşında  sorarlar ya, “Nasıl bilirdiniz?” diye; “New York’ta Trump Tower’da aylığı 18 bin dolara iki dairesi olan ama birini kedilerinin konforu için kullanan adam” cevabı verilesi bir isim Chuck Blazer! FBI ajanlarının birkaç yıl önce FIFA’da yaptıkları ettikleriyle ilgili kendisini köşeye sıkıştırması ile “itirafçılığı kabul eden” Blazer’ın verdiği bilgilerin ışığında yürütülen soruşturma, FIFA’ya  arka arkaya 5. kez başkan seçilen Sepp Blatter’ın kapısına dayanmış durumda. Baskılara direnemeyen Blatter, daha koltuğunu ısıtamadan istifa kararını almak zorunda kaldı.

SeppBlatter

FİFA’ da olup bitenler yeni değil. Washington Post, 27 Mayıs 2015 tarihli sayısında başyazılar bölümünde yer verdiği yazının başlığı aslında herşeyi çok net anlatıyor: “Güzel oyunun üzerindeki çirkin FIFA lekesi!” Sepp Blatter’in 5. dönem başkan seçilmesinin ardından yaşanan gelişmelerde 14 FIFA üst düzey yöneticisi tutuklandı. Buzdağının görünen tarafında 150 milyon dolarlık rüşvet suçlamaları bulunuyor. Blatter’den bir önceki başkan João Havelange’ın da bizzat bulaştığı rüşvet, yolsuzluk ve sahtekârlık işleri nedeniyle pek de “itibarlı” bir marka değil. Belki de bu yüzden son gelişmelerin ışığında Financial Times’ın attığı başlık, “FIFA; kirlenmiş marka” oldu. FIFA’nın kendi içindeki etik komitesinin olan bitenlere ipucu olacak raporunu “hasıraltı” etmesi belki de bardağı taşıran son damla oldu. Raporu hazırlayan Michael Garcia’nın FIFA yönetiminin bu akıl almaz davranışı karşısında protesto istifası, zaten tüm ışıkların, milyar dolarlarla oynayan “ne idüğü belirsiz” bu kuruma çevrilmesine neden olmuştu. Ne idüğü belirsiz çünkü kamu kurumu değil, özel şirket değil, sivil toplum kuruluşu değil, meslek kuruluşu değil, yaptığı sportif yatırımlar nedeniyle “melek yatırımcı” değil ama hepsinden bir parça! Bizi işin hukuki boyutu ve teknik süreçleri ilgilendirmiyor. Bizi, Uluslararası bir kurumun böylesine suçlamalar karşısında kalmasına karşın bu markanın yüzü olan en tepedeki yöneticisinin etik davranış  sergileyip “istifa etmemek” konusundaki direnci ilgilendiriyor. Sonuçta istifa etti ama bu “etik” gerekçeli bir istifa olmadı! Konumuz etik ise, mercek altındaki Sepp Blatter son sözü güzel söylemiş: “Kimseye etik davranacaksın diye talimat veremezsiniz!”. Buna kendisi dahil!

FIFA’yı ayakta tutan sponsorların bu gelişmeler karşısında nasıl bir tutum izleyecekleri de ayrı bir konu. Coca-Cola, McDonalds, Adidas, Hyundai, Anheuser-Busch gibi sponsorlar başlangıçta gelişmeleri yakından takip ettiklerini bildiren açıklamalar yaptılar. Ama FIFA’nın içinde bulunduğu kriz, sponsorların bir kenara çekilip gelişmeleri gözlemlemeleri ile yetinecekleri kadar basit değil. Çünkü pro-aktif davranmazlarsa bir çamur lekesi bu küresel markaların üzerine de sıçrayabilir: “Ya onlar da bu işin içindelerse!”. Nitekim Adidas ve Nike’ın üzerinde kara bulutlar dolaşmıyor değil!

ÜÇ TİYATRO BİLETİ İÇİN ETİK SORGULAMA

Aslında satır aralarında kaybolan ve bence FIFA’dan daha önemli bir gazete haberi, Danimarka’da polis müdürlerine gönderilen tiyatro davetiyeleri idi. Haberlere göre Danimarka’da bedava tiyatro ve konser biletlerini kabul eden üç emniyet müdürü hakkında Adalet Bakanlığınca soruşturma açıldı! Konu ile ilgili bilgisine başvurulan Kopenhag Ticaret Fakültesinden Prof. Claus Haagen Jansen, emniyet müdürlerinin ücretsiz tiyatro biletlerini kabul etmekle “bağımsızlıklarını” yitirdiklerini söyledi. Buna benzer bir başka olay, on yıl kadar önce İsveç’te yaşanmıştı. Telia Sonera kurumsal kampanyaları kapsamında bayilerini eşleri ile davet ettikleri bir tiyatro programına Stockholm emniyet müdürü ve eşini de davet etmişti. Davetten memnun olan emniyet müdürü eşi ile birlikte katıldığı bu etkinlik sonrasında hakkında Adalet Bakanlığınca soruşturma açıldığını öğrendi. Haftalarca İsveç’i meşgul eden bu konu “etik fonlar” adı altında yatırımcıların paralarını “etik kuralları ciddiye alan şirketlere yatıran” hissedarlar cephesine kadar uzamıştı. Etik fonlar çeşitli borsalara Telia Sonera’nın bu davranışını şikayet etmişlerdi!

Sonuçta, tiyatro biletinden söz ediyoruz! Mayıs 2015’de Amsterdam’da bir uluslararası toplantıdaydım. Toplantının genel başlığı  “Marka  ve  İtibar”  idi. Katılımcılar küresel piyasaların önde gelen şirketlerinden sayıca az ama üst düzeyde yönetici topluluğu idi. Genel hatları ile marka ve itibarın çerçevesi güzel çizildi ama, bu tür toplantılarda ya zaman darlığından ya da “nezaketten” asıl girilmesi gereken konulara girilemiyor!

Örneğin marka ve itibarın tartışıldığı bu tür toplantılarda hep; “en beğenilen, en itibarlı, en gözde, en sürdürülebilir, en sosyal sorumlu, en… en… en…” şirketlerin yöneticileri çıkarlar ve kendilerine göre “başarılarını” anlatırlar. Bu başarılar hep tartışmalıdır. Çünkü başarıların “arka planlarında” etikle ilgili bazı temel sıkıntılar olduğunu hepimiz biliriz.

Örneğin FIFA’dan söz ettik. Başkan Sepp Blatter 1 milyar dolarlık FIFA’yı 6 milyar dolarlık hale getirmiş. Aslında bu bir başarı değil mi? Ama arka planında, rüşvetler, yolsuzluklar varsa bu nasıl başarı olarak sunulabiliyor!

Dünyanın en güzel, en sevimli, hayatımızın bir parçası olan markalarından biri Lego, geçtiğimiz yıl tüketicilerin ciddi bir boykotuna maruz kaldı. Üstüne üstlük iyi de yönetemediler; sonuçta toparladılar ama marka ve tabii ki itibarı bundan çok zarar gördü.

Olay şu; içinde bulunduğu sektörde oyun oynayamayan ve tüketiciye “sevimli” görünemeyen Shell akıllıca bir teklifle Lego oyuncaklarının içine benzin istasyonları yerleştirmeye kalktı! Kuzey kutbundaki çevresel tahribatın baş sorumlusu gösterilen Shell’in böylesi bir girişimini tüketiciden gelebilecek tepkiyi dikkate almadan kabul eden Lego, aslında Shell’in oyununun içindeki oyununa gelmiş oldu!

Şimdi, hem Lego açısından hem Shell açısından bu kampanya bir “başarı” mı? Sonuçta, geç kalınmış bir karar olsa da Lego, Shell ile 50 yılı aşan işbirliğini tüketicilerden toplanan bir milyon imza karşısında terk etmek zorunda kaldı!

Böyle bir toplantıda, mesela, bu işbirliğinin altı üstü tartışılsın isterdim açıkçası.

Bazı konferans, kongre gibi ortamlarda gö- rüyorum; Nestle ürünleri ile ilgili markanın başarı öyküleri anlatılıyor. Peki nasıl oluyor da pazarlama tarihinde hem tüketiciler, hem sivil toplum kuruluşları, hem yatırımcılar tarafından en fazla boykot edilen marka Nestle oluveriyor (http://www.ethicalconsumer.org/boycotts/boycottslist/nestleboycottprofile.aspx). Başta Nestle yöneticileri ve onları boykot edenlerin aynı platformda bu işleri tartışmalarının herkesin yararına olacağını düşünüyorum ama bugüne kadar tanık olmadım.

Bazı sivil toplum kuruluşları bazı şirketleri “en sorumsuz şirketler/markalar” başlığı altında kamuoyuna duyuruyorlar (http:// dailycaller.com/2015/01/24/public-eye- list-chevron-as-the-most-irresponsible- company/). Dünya kamuoyuna yaptıkları duyurular ile başta yerel tüketici dernekleri olmak üzere, regülatörleri, yatırım fonlarını ve Avrupa Birliği gibi siyasal kurumları etkileyebiliyorlar. Markanın ve itibarın ne kadar “başarılı” ve “etkili” yönetildiği – ciddi olsun ya da olmasın – bu tür oluşumlarla nasıl baş edebildikleri ile de ilintili değil mi? Genellikle, markalar, itibarlarını yönetirken “biz yasalara uygun hareket ediyoruz ve bu konuda çok ciddi süreçlerimiz var” şemsiyesinin altına sığınıyorlar. Ama bizim etik dediğimiz şey de yasaların, yönetmeliklerin bittiği yerde başlıyor. Yasalara uymak zaten marifet değil! Uymazsan ne olacağı belli… Ancak, “vicdanla cüzdan arasında kalma noktasında, kimin çıkarına hangi kararın verildiği” bir ütopya olmaktan çoktan çıktı. Şirketin çıkarları mı, kamunun çıkarları mı? Türkiye’deki HES projelerinin görmezden geldiği temel sorun bu oldu. Ve bu proje sahiplerine çok paraya mal oldu. Hem zamanlama açısından, hem maliyetler ama daha önemlisi toplum tepkisinin oluşturduğu marka lekesi açısından! Yani hem vicdandan oldular hem cüzdandan! Çünkü projeyi, yerel halkın beklentileri, doğanın sürdürülebilirliği ve ekonomik verimliliğin ömrü yerine sadece bir baraj inşaatından elde edilecek devlet sübvansiyonlu elektrik üretimi geliri olarak gördüler! Yani baraj inşaatının temeline “etik harcı” karmayı unuttular!

BANKALAR ÜNİVERSİTE GENÇLİĞİNİN GELECEĞİNİ Mİ ÇALIYOR?

Yine güncel ve tartışılması gereken teknik bir soru; bankalar üniversite öğrencilerine yükseköğrenim giderlerini karşılamaları için kredi vermeliler mi?

Bankalar, doğaları gereği kredi almak/vermek üzere bir sistemin üzerine oturmuş ticari girişimler değil midir? Bu nedenle sorunun doğal cevabı tabii ki; “ne var bunda tabii ki verebilirler” olabilir.

Üniversite Öğ

Peki…

Arkasındaki soru şöyle; “Bankaların üniversite öğrencilerine yükseköğrenim giderlerini karşılamaları için kredi vermeleri etik mi?”

“Etiktir” cevabını verenlerin Amerika Birleşik Devletleri’ndeki güncel duruma bakmalarını salık veririm. Üniversiteyi bitirdikleri gün yaşamları boyunca hiçbir şekilde geri ödeyemeyecekleri yüzbinlerce dolar borçla hayata atılan gençlerin, toplumsal yaşam içinde neden olabilecekleri sorunların sorumlusu acaba kim olacaktır?

The Economist’in haberine göre 2014 yılında öğrencilere kullandırılan kredi tutarı 1,2 trilyon doları aşmış bulunuyor. Bu kredileri kullananlar arasından 7 milyon kişinin krediyi ödeyemeyeceklerini beyan ettikleri belirtiliyor. Yani dünyanın herhangi bir yerinde, kapımızın önünde, içinde bulunduğu borç sarmalının çaresizliği içinde “her şeyi” yapmaya hazır, “şimdilik” 7 milyon gencin size dokunmayacağının garantisi var mı?

Aynı şekilde gelir düzeyine bakılmaksızın insanlara cadde ortalarına koydukları plastik stantlardaki görevlileri aracılığıyla kredi kartı dağıtan bankalarımız, aslında kendi ayaklarına kurşun sıkmış olmadılar mı? Kredi kartı borcunu başka bir kredi kartından aldığı borçla ödemeye kalkanların çareyi intiharda bulduğu “3. sayfa haberleri” karşısında acaba bu kartları verenler ne düşündüler?

2014 Haziran’ında yapılan bir tespite göre, Türkiye’de son üç yıl içinde geri ödenemeyen konut kredileri 1,2 milyar liraya ulaşmışsa, bunun arka planında olup bitenler için bir etik sorgulama yapılmayacak mı?

Filmi başa sarmaya gerek yok! Dünyanın içinde bulunduğu ekonomik sistem, etik gibi içinde hem duygusallık barındıran hem de şefkatle bağrına bastığı dekoratif süs objelerine yer vermiyor! Etik yerine “parayı” bir “değer” olarak algılıyor. Başarıyı da “para” ölçekli bir sistem içinde yönetiyor. Çok etik davranıyorsak ve akşam yastığa başımızı huzur içinde koyuyorsak bile bu “dekoratif bir hoşlaşmanın” ötesinde anlam kazanamıyor! “Para”, giysili tanımı ile “hisse değeri”, “Etik” ile flört etmeye bile yanaşmıyor! Sistem başka bir noktada sarmalına çekiveriyor hepimizi.

Aslında, 2008 küresel finansal krizi sonrasında yerinden oynayan taşlar hâlâ yerine konmadı. Merkez bankalarının bastığı karşılıksız paralar ile ekonomiler bir şekilde “tay tay” da olsa ayakta duruyorlar. Ama bu işlerin içinden mevcut; şeffaflık, sorumluluk, adillik ve hesap verebilirlik olarak tanımladığımız değerler arasından bir tanesinin daha uzun boylu olmaya başladığını görüyoruz: Hesap verebilirlik!

MONBIOT, HESAP VEREBİLİRLİĞİN BLOGUNU YAZIYOR

Guardian yazarı George Monbiot’u takip ediyorsanız, hesap verilebilirliğin nasıl bir şey olduğunu gözlemlemişinizdir: http:// www.monbiot.com/registry-of-interests/. Tutarlı bir hesap verebilirlik, şeffaflık ilkesi üzerinden anlam kazanıyor. Monbiot da bu ilke üzerinden okurlarına yılın 365 günü hesap veriyor. Yıllık gelirinin hangi kaynaklardan nasıl oluştuğundan, yapılan ikram, seyahat ve ağırlama giderlerine kadar her şeyi web sayfasında bulmak mümkün. Tabii, şeffaflığını da ilkeler üzerine kurgulamış. Yani tutup da değeri onbinlerce pound olan hediyeyi veremezsiniz ona!

“Kamu hizmeti içinde olan herkesin kimin tarafında olduğunu, kimin adına söylemde bulunduğunu çok açık ve net bir şekilde gösterme zorunluluğu olduğuna inanıyorum” diyor George Monbiot ve şöyle devam ediyor; “ Onlara kim ne ödüyor ve ne kadar ödüyor? Gazeteciler, milletvekilleri gibi meslekleri icra edenler bu uygulamanın zorunlu taraflarıdır. Diğer gazetecileri bu konuda cesaretlendirmek için, gönüllü olarak bu uygulamayı kendim yapıyorum.”

George Monbiot’un “Registry Interests” bölümünde kendisine hediye edilen kitabın kimden geldiği ve kaç para değeri olduğuna varacak kadar detayda bilgi bulmanız mümkün!Registry of Interest

Önümüzdeki yıllar, içinde etik sorgulamanın yoğunluğunu oluşturacağı bir “hesap verilebilirlik” meselesini daha ön plana çıkartmaya gebe görünüyor. ABD’de yapılan bir araştırmada iş dünyasının en  önemli 10 riski sıralamasında itibar birinci sırayı aldığına göre; bu riski yönetmenin öncelikli adımı, sosyal paydaşlar nezdinde hesap verilebilirlikten geçer not almış olmak gibi yorumlanabilir.

İtibar böyle bir hamurun içinden gelecek sanki…

 

————————————————————————————————————————————–

Yazar: Salim Kadıbeşegil

 

 

Makalelerdeki görüş ve yorumlar yazar veya yazarlara ait olup , Etik ve İtibar Derneği’nin konu ile ilgili düşüncelerini yansıtmamaktadır.

Toplu Eylem ve Toplumsal Değişimin Doğrultusu: Utopia’yı Yeniden Yazabilir miyiz?

“Ünlü İngiliz yazar ve düşünür Thomas More, 1516 yılında ünlü eseri Utopia’yı yazarken, çelişkiler içinde sürdürdüğü yaşamında hayata geçemeyen ideallerini eserinde kurduğu dünyaya yansıtarak bir denge yakalamaya çalışırken aslında bizlere değişimin zorluğunu da anlatıyordu. Peki biz bugün, yolsuzluğun yok olduğu bir toplum ütopyasının neresindeyiz ve onları gerçekleştirmek için nereden başlamalıyız?” Esra Lagro

“Dünyada görmek istediğiniz değişim için değişimin kendisi siz olmalısınız” Mahatma Gandhi

Değerli okurlar, INmagazine dergimizin 2. sayısında yayınlanan bu yazımızı sayının ana teması olan Ortak Eylem (collective action) konusu çerçevesinde şekillendirdik. Ortak Eylem’in kavramsal tanımını bileşenlerine böldüğümüzde anahtar kavramlarımız şöyle: Paydaşlar arasında işbirliği, sürdürülebilinir süreç yönetimi, ortak eylem ile bireysel eylemlerin güvenirliliğinin artırılması, kırılgan bireysel paydaşların aynı hedefe yönelimde birlik olmaları, yolsuzlukla mücadelede zayıf yerel hukuki çerçevenin ve yolsuzlukla mücadelenin daha güçlü yapıtaşlarıyla desteklenmesi. Tabii bu çerçeveyi daha da genişletmek ve iyi uygulama örneklerinin yol haritasına dönüştürülmesi gibi hususları da eklemek mümkün. Diğer bir deyişle, ana tema kapsamında sözü edilen ortak eylem, aslında yolsuzluğa karşı geliştirilecek toplumsal değişim için tüm paydaşların üzerlerine düşen sorumluluğun bilincinde ve sinerji oluşturacak şekilde bir bütüne yönelimlerini ve köklü bir değişimi ifade ediyor. Söz konusu değişim için de Mahatma Gandhi’nin yazının girişinde belirttiğimiz sözlerini de dikkate alarak birlikte düşünsel bir tura çıkmaya ne dersiniz?

Öncelikle sembolik olarak düşünsel bazı hususları gözden geçirmek bakımından birlikte biraz geçmiş yüzyıllara gidelim. Ünlü İngiliz yazar ve düşünür Thomas More, 1516 yılında ünlü eseri Utopia’yı Latince olarak yazdığı zaman eserinin bugünlere ulaşacağını hayal bile edemezdi herhalde. Olabildiğince ideal bir dünyayı yansıttığı bu eser, her ne kadar günümüz koşulları içinde çok ideal olmasa da içinde bulunduğu zamanda yansıttığı düşünsel temeller ve buna zaman zaman ters düşen gerçeklikleriyle birlikte değerlendirildiğinde ideale yakın bir yerde duruyor. Aradan geçen yaklaşık beş yüzyıla rağmen bu eserin yazarının bütün varolan bireysel ve toplumsal çelişkiler içinde dahi toplumsal değişime olan inancının ürünü olduğu için bugünlere ulaştığını ifade etmek mümkün aslında. More için çelişkiler ve değişim yan yana yaşayabiliyordu ya da yaşamak zorundaydı. Çelişkiler içindeki sürdürdüğü yaşamında hayata geçemeyen ideallerini eserinde kurduğu dünyaya yansıtarak bir denge yakalamaya çalışırken aslında bizlere değişimin zorluğunu da anlatıyordu ama değişim yine de mümkündü, değişime inanmak önemliydi.

ÜTOPYALAR VE GERÇEKLER

Günümüz koşullarında her birimiz toplumsal gerçekliğimiz ile Utopia’dan çok uzak olduğumuzu gayet iyi bilmekle birlikte, her birimizin kişisel ve toplumsal idealleri var ve bunları gerçekleştirmek üzere uğraş veriyoruz. Bu uğraş ise kendimizin ve toplumun içinde olduğu değişimle paralel olan bir süreç. Yani hepimizin kendince bir Utopia’sı var aslında. Biz de sizlerle ortak eylem kapsamında Utopia’nın çerçevesi ve gerçeğe dönüşmesine dair bir düşünsel tur yapıyoruz şu an. Ve somut bir ilk adım önermesi olarak da zaman içinde yolsuzlukla mücadele ve uyumluluk konularında gerek kamu sektörü gerekse özel sektördeki paydaşların el ele vermesiyle tüm çelişkilere ve zorluklara rağmen bir ideale ulaşmamızın da mümkün olduğunu düşünerek adımlarımızı atmaya devam edelim. Tabii bu kolay bir süreç değil, değişim gerekiyor. Değişim nasıl olmalı? Ne zaman olmalı? Ve bu toplumsal değişimin içinde biz neredeyiz gibi birçok soruyu da bu çerçevede yanıtlamamız gerekli.

Başlangıç olarak, ülkemizde kamunun ve ülke genelinin yolsuzlukla mücadele karnesine on yıl kadar geriye giderek birlikte bakmamızda fayda var. Söz konusu karnenin dayanağı Tranparency International tarafından her yıl yayınlanan Dünya Yolsuzluk Algı Endeksi. Bu endekste en yüksek puan 10 ve en düşük puan 1. Yani 10 puana yakın olan ülkeler yolsuzlukla mücadele ve iyi yönetişimde önde olan ülkeler ve son on yıl içindeki sonuçlara bakıldığında ülkemiz açısından görünen durum grafikteki gibi.

 

Transparency Int. Araştırma

 

Bu tabloda önemli olan -ki çoğu zaman basına yansıyan ve sansasyonel haber diye servis edilen kısmı budur- sıralamamız değil. Önemli olan, ülkemizin ağırlıklı karne notu ve bu karne notunun basit ortalaması 4.2 civarında. Yani 10 üzerinden değerlendirildiğimize göre sınıfta kalmışız büyük ölçüde. Bu ortak eylem çerçevesindeki toplumsal değişime doğru somut birinci tespitimiz. Önemli olan, nerede olduğumuzdan hareketle gelecekte nerede olmak istediğimiz aslında, yani yaşanacak toplumsal değişimin doğrultusu. İkinci olarak dikkatinizi çekmek istediğimiz ölçüt, Ernst&Young tarafından en son 13’üncüsü gerçekleştirilen bir çalışma: Küresel Yolsuzluk Anketi.

 

E&Y 13. Global Fraud Survey

 

Bu çalışmada dünyada özel sektörün ve özel sektördeki yöneticilerin durumu yapılan birebir mülakatlarla mercek altına alınıyor. Buna göre şirketlerin etik kodlarının ve/veya uyum programlarının olması, bunların her zaman gerçek anlamda uygulanır olduğu anlamına gelmiyor ama tabii bu kodların olması önemli. Bu çarpıcı çalışmanın sonuçlarına göre şirket içinde başarıya ulaşmak için her yolun denenebileceğine inanan yönetici sayısı hiç az olmadığı gibi, bu konudaki şirket içi yaptırımlara oranla sonuç odaklılık(!) daha ağır basıyor. Ve bu durum sanıldığı gibi sadece ülkemiz gibi gelişmekte olan ülkeler için geçerli değil, gelişmiş ülkelerin bazılarında daha kronik olarak gözlemlenebiliyor ve ülke ekonomilerine olan maliyeti ise hiç de küçümsenecek gibi değil. Ülke bazında yolsuzluk artışı bakımından ilk on içinde yer alan ülkelerden bazıları şöyle: ABD (2012’de %8 iken 2014’te %16), Japon- ya (2012’de %6 iken 2014’te %10), Rusya (2012’de %10 iken 2014’te %16). 2012-2014 arasında yolsuzluk artışında fark edilir ölçüde artış yaşayan ülkeler, %44 ile Mısır ve onun yanı sıra %26 ile Almanya ve Norveç. Ernst&Young verilerine göre bu durumun Dünya Bankası İş Yapma Endeksi ve ülke ekonomilerinin hacimleri de dikkate alınarak ortaya konan tablosu aslında oldukça düşündürücü.

Yukarıda bahsettiğimiz küresel ölçekli çalışmalarla ilgili değerlendirmeler tabii burada ifade ettiklerimizle sınırlı değil, ama genel olarak özetlersek bize aslında şu mesajı veriyorlar: Sadece ülkelerin veya toplumun bir kesimini temsil eden özel sektörün değil, toplumların kendi değer sistemlerinin iyi yönetişime doğru belirli bir değişim içinde olması gerekiyor. Bu değişimin belki de en önemli aracı ise düşünsel turumuza başlarken bileşenlere ayırdığımız ortak eylem kavramı. Eğer bir toplumdaki bütün paydaşlar, gerek kamu gerekse özel sektör ve de toplum geneli el ele verip kendine layık gördüğü Utopia için birlikte çalışırsa, yani Gandhi’nin sözlerine referansla yaratılmak istenen değişimin kendisi olabilirse, o zaman ekonomik anlamda refahın, sosyal olarak toplumsal uzlaşmanın egemen olduğu, gelişmiş ve kendisine saygısı olan bir topluma yönelim sanıldığı kadar zor olmaz. Ama bunun için önce bütün paydaşların aynı değerler etrafında birleşerek hedeflenen bütünsel sonuca odaklanması ve bu konuda çaba sarfetmesi gerekli. Bu çerçevede ülkemiz açısından güzel bir platform da çok yakın bir zamanda TEİD bünyesinde kurulan TICE Mükemmeliyet Merkezi (Turkish Integrity Centre of Excellence). Bu merkez bünyesindeki ortak eylem çalışmalarına destek vermek, toplumsal değişime de destek vermek demek. Siz ne dersiniz? El ele vererek ülkemiz ve dünyaya katkı için Utopia’yı beş yüzyıl sonra yeniden yazabilir miyiz? Bizce zaman ve topluca vereceğimiz emekle evet… Hemen başlayalım mı?

—————————————————————————————————————-

Yazar: Esra Lagro

 

 

Makalelerdeki görüş ve yorumlar yazar veya yazarlara ait olup , Etik ve İtibar Derneği’nin konu ile ilgili düşüncelerini yansıtmamaktadır.

Yolsuzluklar Tarihinde Kısa Bir Gezinti – “Puslu İşler Atlası”

“Puslu işlerin tarihi Sümerlere kadar uzanıyor. Şimdilik sonu da görünmüyor… Ancak tek güvenebileceğimiz yine de içsel ve dışsal denetim. Güç ve yetki ne kadar çok insana pay edilirse, o kadar az yolsuzluk ve hile ile karşılaşacağımız açık. Kıssadan hisse: Yetkileri mümkün olduğunca çok insanla paylaşın ve kapıları ardına kadar açın. Bırakın güneş içeri girsin…” Ali Cem Gülmen

 

M.Ö. 4000 yıllarına ait bir Sümer tableti, belki de dünya tarihindeki yolsuzluklar hakkında ilk belge olmasıyla bilinir: “Sümer Okul Günleri”  adını  taşıyan  bu tablette okulunda başarısız bir öğrenciden bahsedilir: “Bu öğrencinin ailesi de çocuklarının derslerinde başarılı olmasını istiyorlar. Bu amaçla öğretmeni evlerine davet ediyorlar; öğretmeni yedirip içiriyor, hatta türlü hediyeler de veriyorlar. Bütün gecenin bu şekilde geçtiği yazılı tablette. Sonra ne mi oluyor? Sorusunun cevabı tabletin devamında veriliyor ve başarısız öğrenci birden sınıfın en başarılı öğrencisi oluveriyor. Sınıfın şefi yani başkanı yapılıyor”.

Sümerler

Geçmişten gelen en eski kayıtlarda bile yer alan yolsuzluğun tanımı yapılınca genelde akla hemen “kamu gücünün özel çıkarlar amacıyla kötüye kullanılması” gelse de, dünya yolsuzluk tarihi, tabii ki, özel şirketlerin yolsuzlukları ve büyük skandalları ile de tıka basa doludur. Bu bağlamda yolsuzluğu “herhangi bir görevin özel çıkarlar için kötüye kullanılması”olarak tanımlamak çok daha doğru olacaktır.

Mediciler’den Enron Skandalı’na, South Sea Company’nin çöküşünden Lehman Brothers’ların yarattığı krize kadar Dünya Ekonomi Tarihi, kendi dönemlerinin en büyük şirketlerinin ve kurumlarının karıştığı yolsuzluklar, dolandırıcılıklar, krizlerle yazılmıştır. Şimdi gelin bu yolsuzluklar tarihinde, trajikomik bir yolculuğa doğru yelken açalım; puslu işler atlasında…

MEDİCİLER İŞİ BAŞLATIYOR

Şirket yolsuzlukları tarihinde ilk büyük deprem, dönemin Avrupa’sının en büyük kuruluşu ve aile şirketi sayılan Mediciler ve Bankalarının iflas etmesiyle yaşandı desek hata etmemiş oluruz. İtalya’nın ticari merkezi olan Floransa’da hüküm süren, son derece güçlü ve etkin bir aile olan Mediciler, tam üç papa, çok sayıda Floransa hükümdarı ve daha sonra Fransa kraliyet mensupları yetiştirmiş, ayrıca sanata verdikleri destekle de İtalyan Rönesansı’nı da yakından etkilemişlerdir.

Aile, kurdukları Medici Bankası ile Avrupa’nın en başarılı ve saygın finans kurumlarından birini hayata geçirerek ticari güçlerine güç katmışlardı. Ancak Rönesans’ın önemli sanatçılarının bir anlamda baş sponsoru ve hamileri olan Mediciler, bu esnada aşırı harcamalarına ve olağanüstü lüks hayat tarzlarına, yöneticileri kontrol etme konusundaki başarısızlıklarını da eklemişlerdi. 1455-1485 yıllarında İngiltere’yi kendi içinde büyük bir karmaşaya sürükleyen Güller Savaşı ve yine Akdeniz ticaretini altüst eden Osmanlı-Venedik Savaşı, bankanın 1490’lı yılların başında tamamen iflas etmesine neden oldu. 1494 yılında Milano şubesinin varlığına da son verildi ve aynı yıl, Medici ailesi, bir zamanlar hakimi oldukları Floransa’dan sürüldü. Kurumsal yolsuzluğun ilk büyük sonucu olarak tarihe geçen bu olay aslında, sonun başlangıcıydı ve ne yazık ki gerisi de geldi…

18. yüzyılda Güney Amerika’da faaliyet gösteren Britanya kökenli South Sea Company (Güney Denizi Şirketi) İspanya Veraset Savaşı (1700-1715) esnasında imzalanan bir anlaşmayla İspanya’nın Güney Amerika kolonilerinde tekel konumuna gelmişti. Yaptıkları borsa spekülasyonları ile hisse seneti fiyatları 1000 sterline kadar çıkan şirket, sonunda dayanamadı ve Eylül 1720’de kelimenin tam anla- mıyla çakıldı. “Güney Denizi Balonu” olarak bilinen ekonomik krize sebep olan bu çakılma Maliye Bakanı John Aislabie dahil olmak üzere şirketin tüm yönetim kadrosunun hapishaneye gitmesiyle sonuçlandı. Yine de şirket başlattığı krizden sonra yeniden yapılandırılıp 100 yıldan daha fazla bir süre faaliyetlerine devam edebildi.

BÜYÜK BUHRAN VE ARTÇILARI

1929 Ekonomik Krizi genellikle  Amerika Birleşik Devletleri’nde borsanın çöküşü olarak hatırlansa da sonuçları itibariyle tüm dünyaya büyük bir yıkım getirdi ve birçok şirketin yolsuzluklarının da ortaya çıkmasına ve tabii dünyanın dört bir yanındaki yüzbinlerce kişinin hayatının kararmasına sebep oldu. Bunlardan biri de Almanya’nın en önemli bankalarından olan ve daha çok kısa adı Danat-Bank olarak bilinen “Darmstädter und Nationalbank” idi. Bankanın yöneticilerinden Carl Boener kurumunun en büyük müşterisi olan tekstil devi Nordwalle’nin sistematik olarak verilen yanlış muhasebe bilgilerini fark etmesi fitilin ateşlenmesine sebep olacaktı. Nordwelle’nin yolsuzluklarının banka için sonuçları ise tam bir felaketti. Bankanın en büyük müşterisinin batması demek bankanın da batması demektir. Bankanın müşterileri daha sonra büyük bir panik yaşayacak ve gerçekten de Danat-Bank batacaktır.

Kurumsal yolsuzluk skandallarının en büyüklerinden biri ise 1963 yılında gerçekleşecekti. “Salata Yağı Skandalı” olarak bilinen deprem, American Express, Bank of America ve Bank Leumi gibi büyük uluslararası kurumların 150 milyon dolar (günümüzün değeri ile 1,1 milyar dolar) kaybettiği büyük bir yolsuzluk olarak ortaya çıkmıştı. Döneminin en büyük finans kuruluşlarından American Express, her türlü bitki ve salata yağı ticareti yapan Tino de Angelis’e kredi vermek için depolarında bulunan yağları teminat göstermesini istemişti. Teminat verilmiş ve sonuçta kredi de çıkmıştı. Ancak bir sorun vardı: Tankerler yağ değil su ile doluydu ve fizik bilgisini kullanan Angelis, yağın suyun üstüne çıkacağını düşünerek Bank Express’i büyük bir tuzağa düşürmeyi başarmıştı. Kontrole gelen müfettişler hiçbir şeyden şüphelenmemişti ama sonunda rakamların abartısından skandal ve yolsuzluk ortaya dökülmüştü. Tıpkı Warren Buffet’ın 2008 yılında “Süte fazla su karıştırıldı” diyerek meydana gelen ekonomik krizi anlatması gibi, 1963 yılında da yağa fazla su karıştırılmıştı.

İTİNAYLA ATIK YÖNETİMİ YAPILIR

80’lere gelindiğinde, bu sefer de, Wall Street’in önemli yatırım bankalarından Drexel Burnham Lambert’ın skandalları ve yolsuzlukları ortaya çıkmaya başlamıştı. ABD’nin en büyük 5. yatırım bankası olan firma, piyasalarda yükselişiyle göze çarpıyordu, ta ki junk bond pazarında (yüksek riskli şirketlerin çıkardığı bono) illegal operasyonları ortaya çıkıncaya kadar. Sonuç çok çok acı oldu: Büyük Buhran’dan bu yana verilen en büyük ceza olan 650 milyon dolar tazminat…

ABD’nin en büyük atık yönetimi şirketlerinden Waste Management Inc. bilançosuna sahte bir şekilde olmayan 1,7 milyar dolarlık kârı ekleyerek tarihin en büyük şirket yolsuzluklarından birine imza atmış oldu. Şirketin kurucusu ve o dönemki CEO’su Dean L. Buntrock’un sorumlusu olduğu ve 1992-1997 yıllarını kapsayan yolsuzluk bilançosu, yeni CEO Maurice Meyers’ın şirket içinde yolsuzluk olduğundan şüphelenmesi ve ihbar hatları kurarak çalışanların konuşmasını sağlaması ile 2002’de ortaya çıkarılmıştı.

Yine ABD’de gerçekleşen ve tüm dünyada büyük bir çalkantı yaratan yolsuzluk olaylarından biri de Enron Skandalı olarak tarihte yerini aldı. ABD enerji sektörünün dev şirketlerinden Enron, 1999 yılı başında 20 dolar civarında olan hisse senedi fiyatlarını 90 dolara kadar yükseltmeyi başarmıştı. Enron’un başarısından şüphe etmeyen yatırımcılar bu şirketin piyasa değerini durmaksızın yükseltiyorlardı. Dünyanın en güçlü beş denetleme şirketinden birisi olan Arthur Andersen’in denetiminden geçen muhasebe raporlarında da yatırımcılara güven pompalanıyordu.

Oysa gerçek durum hiç de düşünüldüğü gibi değildi. Şirketin üst yöneticilerinin yaptıkları yolsuzluklar 74 milyar dolarlık bir zarar ortaya çıkarmıştı. Enron hisselerine sahip yatırımcıların paraları bir günde eridi. Emekliliği gelen çalı- şanlar ortada kaldı. Sonuçta Enron iflasını açıklamak zorunda kalırken, denetim firması Arthur Anderson piyasadan silindi. Enron, yalanlarına herkesi o kadar çok inandırmıştı ki, skandaldan önce Fortune dergisi, Enron’u tam 6 yıl üst üste Amerika’nın En İnovatif Şirketi seçmişti.

ABD’nin en büyük ikinci telefon şirketi ve telekomünikasyon devi Worldcom da şirketin varlıklarını, yaptığı sahtekarlıklarla tam olarak 11 milyar dolar yüksek göstererek bir rekora imza atmıştı. 2002 yılında Enron’un hemen arkasından ortaya çıkan skandalın bilançosu da oldukça ağırdı. Yatırımcılar tam 180 milyar dolar zarar ederken, 30 bin kişi de işinden olmuştu. Şirket içerisinde yer alan bir bölümün 3.8 milyar dolarlık hesap açığını devlete ihbar etmesiyle ortaya çıkan yolsuzluk sonucunda şirketin CEO’su Bernie Ebbers tam 25 yıl hapse mahkum oldu.

YOLSUZLUK KÜRESEL KRİZ ÇIKARIR MI?

2003 yılında ise Mortgage-Finans devi Freddie Mac 5 milyar dolarlık kazancı konusunda yanlış beyanda bulunarak şirket yolsuzlukları tarihine geçmişti. Yanlış beyanda bulunan ve geliri olduğundan düşük gösteren yöneticiler bir SEC (U.S. Securities and Exchange Commission, borsa firmalarını denetleyen ve düzenleyen kamu kurumu) soruşturmasında radara yakalanmışlardı. Sonuç olarak 125 milyon dolar ceza ve yöneticilerin kovulması ile başlayan bir süreç yaşandı. İşin ilginç yanı, aynı sektörden Fannie Mae’nin skandaldan bir yıl sonra benzer yolsuzluklarının ortaya çıkması olmuştu.

Yine ABD menşeli güvenlik sistemleri şirketi Tyco’nun CEO’su Dennis Kozlowski ve CFO’su Mark Swartz şirketten tam 150 milyon dolar çalmışlardı. 2005 yılında ortaya çıkan skandal sonucunda iki kafadar, şirketin gelirlerini 500 milyon dolar şişirme suçundan hapsi boylamışlardı. Bunun sonucu Tyco’ya, yatırımcılarına verdiği 2 milyar dolarlık zararın tazmini olarak geri dönmüş oldu. İşin komik tarafı, skandal ortaya çıkmadan önce şirketin CEO’su Kozlowski, eşine Sardunya adasında tam 2 milyon dolarlık bir doğum günü partisi düzenlemiş ve bununla gündeme gelmişti.

Dünya ekonomisini vuran 2008 krizinin en büyük etkenlerinden biri olarak gösterilen Lehman Brothers Skandalı da yolsuzluk tarihinin mihenk taşlarından biri olarak kabul ediliyor. Son derece yüksek notlar alan, fakat aslında değeri çok da yüksek olmayan CDS kağıtlarını piyasaya dağıtan şirketin çöküşü de korkunç oldu. Kendisiyle birlikte tüm Amerikan ekonomisini de iflasa götüren Lehman Brothers tarihin en büyük iflasını yaşadı. Delil eksikliği sebebiyle SEC tarafından soruşturmaya uğramayan şirket krizden 1 yıl önce Fortune dergisi tarafından en güvenli banka seçilmişti.

2008 yolsuzlukların ortaya çıkması açısından hareketli ve bereketli bir yıl oldu. Aynı yıl, bilinen en önemli Hedge Fon yolsuzluklarından biri olan Madoff Skandalı patlamıştı. New York finans piyasasının tanınmış isimlerinden biri olan Bernard “Bernie” Madoff söz konusu çevrelerin en güvendiği isimlerden biriydi o tarihe kadar. 2008 Krizi Madoff’un şirketinin aslında Ponzi Oyunu (Saadet Zinciri) ile yatırımcıları dolandırdığını ortaya çıkarmış oldu. Madoff, 50 yıllık itibarı ile topladığı paraları hedge fonlarda değerlendiriyormuş gibi yaparak aslında bir saadet zinciri kurmuştu. Hedge fonların denetlenememesi sebebiyle Madoff da yatırımlarını hedge fonlarda tuttuğuna herkesi inandırmayı başarmıştı. Aslında yatırım yapmıyor ya da risk almıyor tersine yeni gelenlerden aldığı parayı eskilere kâr payı olarak dağıtıyordu. Madoff’un oyunu çok uzun süren, çok geniş alanlara ulaşan ve tarihteki benzer zincirlerden çok daha derin etkileyen, 50 milyar doları aşan gerçekten oldukça ekstrem bir durumdu. Sonuç mu? Madoff tam 150 yıl hapse mahkum edildi…

PEKİ YOLSUZLUK NASIL ENGELLENİR?

Bütün bu puslu işleri anlattıktan sonra bir çözüm yolu var mı dediğinizi duyar gibi oluyoruz. Sonuç olarak az buz bir örnek ve vakıadan bahsetmiyoruz. Ernst&Young’ın 2010 Global Yolsuzluk Anketine göre, dünya genelinde şirketlerin yöneticilerinin %16’sı, son iki yıl içinde şirketlerinde önemli bir yolsuzluk olayına tanık olduklarını bildirmişti. Ancak her şeyin bir çözümü var elbette. Yolsuzluğu engellemek için alınması gereken önlemlerin başında, bağımsız denetim firmalarının denetiminin yanı sıra güçlü bir iç denetim mekanizmasının geldiğini rahatça söyleyebiliriz. Sonuçta denetim firmaları da, birer kurum ve benzer sorunların içine düşebiliyorlar. Bu nedenle, kurumsal kültür ve iç denetim mekanizmaları, en az dışsal denetim kadar etkili olabiliyor.

Diğer bir temel öneri ise yetkiyi mümkün olduğunca bir elde toplamamak. Sonuçta, “Güç çürütür, mutlak güç ise mutlaka çürütür”. Yetki ve gücü ne kadar çok insana pay edebilirseniz, yolsuzluğa karşı en güçlü önlemlerden birini otomatik olarak almış olacaksınız. Daha açık bir ifadeyle fazla yetkiye sahip kişinin yolsuzluk yapma potansiyeli artmakta olduğunu düşünürsek yetkinin birden fazla kişi arasında bölünmesi riski azaltacaktır.

Sonuç niyetine, yolsuzluğun uzun bir tarihi ve geleneği var. Ama aynı şekilde yolsuzlukla mücadelenin, gerçeklerin ve adaletin peşine düşenlerin de. En önemlisi kararlı olmak ve insanların kolektif dürüstlüğüne, birbirlerini denetleme ve kontrol gücüne inanmak. Tüm yolsuzluklar tarihi, az sayıda insanın, karanlık kapılar ardında birbirinin sırtını sıvazlama hikayelerinde ortaya çıkıyor. Ne kadar açıklık, şeffaflık ve ortak irade, o kadar az yolsuzluk ve hile. Kıssadan hikaye…

 

Kaynaklar;

TEPAV: Yolsuzlukla Mücadele TBMM Raporu, “Bir olgu olarak Yolsuzluk: Nedenler, Etkiler, Çözüm Önerileri”.

The Great Crash: How the Stock Market  Crash of 1929 Plunged the World into Depression, Selwyn Parker.

Business Insider: How The Salad Oil Swindle Of 1963 Nearly Crippled The NYSE BRYAN

Ekonominin çokbilmişleri için yazalım: Yağ sudan hafiftir, Tarık Yılmaz

Okan Acar http://www.okanacar.com/

————————————————————————————————————————————————

Ali Cem Gülmen, Araştırma Uzmanı, INmagazine Yayın Yönetmeni, Etik ve İtibar Derneği – TEİD

 

Makalelerdeki görüş ve yorumlar yazar veya yazarlara ait olup , Etik ve İtibar Derneği’nin konu ile ilgili düşüncelerini yansıtmamaktadır.

Etik ve Uyum Yönetimi Neden Önemli?

“Anneme uyum programları yöneticisi olarak ne yaptığımı bir türlü anlatamadım, o beni yıllardır müfettiş sanıyor.”  Emre ÇOLAK

Bu yazı da etik ve uyum yönetimi ‘ nin ne zaman ve hangi ihtiyaçlarla kurgulandığını anlatmak veya bu konuda düzenlemeleri olan ülkelerin olmayanlarla karşılaştırılmasını amaçlamadım. Ancak sıklıkla karıştırıldıklarına şahit olduğum kurumsal yönetim ilkeleri ile uyum yönetimi kavramlarına açıklık getirerek uyum yönetiminin ne olduğunu anlatacağıma ve iyi uyum yönetimi ölçütlerini belirleyebileceğime inanıyorum.

Etik ve uyum yönetiminin ne olduğunun iyi anlaşılmadığını düşünüyorum. Bunun sebebi basite alınıp irdelenmediğinden, insanlar bilmediklerini söylemeye çekindiklerinden ya da ekonomik başarılarla arasındaki bağı iyi kurulamadığından olabilir.

Geçtiğimiz 4 yılda 1000’den fazla farklı kültür ve seviyelerdeki profesyonele uyum yönetimi eğitimi verdim. Aynı zamanda hammadde üretiminden bitmiş mamul satışına, felsefesinden vaka analizine kadar farklı yelpazede sayısını hatırlamadığım miktarda eğitim aldım, projeler yürüttüm. Tecrübem olduğunu söylemekten çekinmem ama halen öğrenmeye devam ettiğimi de özellikle belirtmek isterim.

Etik değerlere bağlı çalışanları ve etkin şekilde uygulanan uyum programları olan kurumlarda bilinçsiz hata, yolsuzluk ve suiistimal zararlarının büyümeden yakalandığına veya önlendiğine tanık oldum. Başka bir ifade ile iyi bir etik ve uyum programının bilinçli suçlar ve mücbir sebepler dışında kurumları beklenmedik zararlardan koruyabileceğine inanıyorum.

Çalışanı hiçbir baskı altında kalmaksızın sürekli kazanan bir kuruma şahit olmadım. Rekabet ve yatırımcıların kazanma iştahı kurumlar ve dolayısıyla çalışanlar, üzerindeki baskıyı sürekli kılar. İyi uyum programı bu baskıyı sadece fark eden değil, baskı sonucu muhtemel hatayı gerçekleşmeden evvel öngören; kusurlu davranışı değil bu davranışın oluştuğu ortamı düzeltmeyi hedef alan programdır. Başarılı bir program potansiyel riskleri bertaraf eder. İyi program aynı zamanda yasaklama ile tedirginlik yaratmayan, işin doğru yapılmasını destekleyen ve işin akışını yavaşlatmayan programdır.

Kurum çalışanı, yöneteni, yatırımcısı, kurumda üretilen hizmet veya ürünün tüketicisi ve bunlarla ilgili düzenlemeler koyan devletin etik ve uyum yönetiminden beklentileri birbirinden farklıdır. Çalışan işin ve işyerinin güvenli olmasını arar. Şirkete yatırım yapan ortak yatırımının güvende olmasını, şirket sahibi ise bir taraftan para kazanırken diğer taraftan hapse girmemeyi ister. Tüketici aldığı hizmet ya da ürünün güvenli olmasını ve devlet de bu zincirdeki herkesin düzenlemelere uymasını ister. Her biri farklı açıdaki oyuncuların tek ortak özelliği bu oyunun sürekli olmasını istemeleridir. Dolayısıyla etik ve uyum programı etkin ve efektif kurgulanırsa oyunun sürekliliğini sağlar.

1980lerin sonunda Birleşik Krallıkta yaşanan yatırımcı güveni sorunu, ekonominin lokomotifi olan şirketlerin ekonomiye katkısını etkilemiş ve Parlamento yatırımcı güvenini tekrar tesis etmek üzere Adrian Cadbury yönetimindeki bir komisyon kurmuş. Bu komisyon bugün Cadbury Raporu olarak da anılan “Kurumsal Yönetimin Mali Görünüşü” (“the Financial Aspect of Corporate Governance”) çalışmayı hazırlamış ve kurumsal yönetim ilkelerini belirlemiştir. Bu aradan 20 yıl geçtikten sonra güncellenerek Yeni Ticaret Kanunu ile mevzuatımıza girmiştir.

Bazı ülkeler (Amerika Birleşik Devletleri, Güney Afrika Cumhuriyeti ve Brezilya gibi) etik ve uyum yönetimini mevzuatlarında tanımlamış, kendi ihtiyaçlarına göre zaruri elementlerini de belirlemişlerdir.

Kurum

Ülkemizde kurumsal yönetim ilkeleri mevzuatımızın bir parçası olduğundan ilgili şirketler açısından uygulanması zorunludur. Etik ve uyum yönetimi kurumsal yönetim ilkelerini kapsar ve kurum yöneticileri tarafından belirlenen kurumun kültürü ve önceliklerini yansıtan değer ve yönergelerdir.

Etik ve Uyum Yönetimi bir iş yönetimi modelidir. Mevzuatın gerekliliklerini kapsayan ve bunun üzerinde şirketin kimliğini çalışanlarına, yatırımcılarına ve müşterilerine anlatan değerlerdir. Bu yönetim pazarlama, finans ya da insan kaynakları yönergelerinden farklı değildir. Kurumun iş yapış biçimini yönlendirir. Kurumun iş konusuna giren faaliyetlerin nasıl yapılacağını belirler.

Şirketlerin faaliyet gösterdikleri ekosistem, büyüklük ve faaliyet alanlarındaki çeşitlilik uyum programlarının da farklılaşması zaruretini doğurur. Piyasadaki değişiklikleri, iş yapış modeli değişiklikleri bu programların yenilenmesi, gerektiğinde önceliklerinin değiştirilmesi ve geliştirilmesi mecburiyetini doğurur. Sonuç olarak uyum programları da şirketler gibi gelişir, yaşar.

Son paragrafta şu belirlemeyi yapmaya lüzum duyuyorum: uyum yönetimi sadece şirketler için değerlendirilmemelidir. Kar amacı gütmeyen kurumların da eğitim kurumları ve siyasi partilerin de varlıklarının sürekliliğini kurgulamak için uyum yönetimine ihtiyaçları vardır.

——————————————————————————————————————————–

Emre Çolak, Uyum Direktörü, PMI Türkiye ve Balkanlar

İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesinden 1994 yılında mezun oldu. Birsel Ortak Avukatlık Bürosunda avukat olarak başladığı kariyerine, Philip Morris International şirketinde Kurumsal İlişkiler departmanında devam etti. Kurumsal ilişkiler alanında yurtiçi ve yurtdışında çeşitli sorumluluklar üstlendikten sonra 2011 yılında şirketin Türkiye ve Balkanlarda faaliyet gösteren bağlı şirketlerinin uyum programları direktörlüğü görevine atanmıştır.

 

 

Makalelerdeki görüş ve yorumlar yazar veya yazarlara ait olup , Etik ve İtibar Derneği’nin konu ile ilgili düşüncelerini yansıtmamaktadır.

İş Etiği, Sonsuz Bir Yolculuktur

Akkök Holding 2014 yılı başı itibarıyla fiiliyata geçirdiği Etik Kurulu ve arkasından gelen sağlam adımlarla bu alanda ilerliyor. Etik Kurulu Üyelerinden Denetim Direktörü Gülsev Kutucu, İnsan Kaynakları Direktörü Şerife Füsun Ömür ve Hukuk Direktörü Çağla Zıngıl, bu zorlu ama heyecanlı süreç konusundaki görüş ve düşüncelerini INmagazine’le paylaştı.

2014 yılında iş etiği ilkeleri konusunda referans merkezi olma hedefiyle kurulan Akkök Etik Kurulu, holding düzeyinde Hukuk Direktörlüğü, İnsan Kaynakları Direktörlüğü ve Denetim Direktörlüğü liderliğinde faaliyetlerine devam ediyor. Holding’e bağlı şirketlerden temsilcilerin de yer aldığı etik kurulunda ana amaç, iş etiği ilkelerinin grup şirketlerinin her kesiminde benimsenmesini sağlamak. Bu amaçla hayata geçirilen pek çok proje ve şirket içi uygulama ile Akkök, etik yolculuğunda emin adımlarla ilerliyor.

Akkök Holding Etik Kurulu Üyelerinden Denetim Direktörü Gülsev Kutucu, İnsan Kaynakları Direktörü Şerife Füsun Ömür ve Hukuk Direktörü Çağla Zıngıl ile bir araya gelerek holdingin etik çalışmaları hakkında bilgi aldık.

Akkök İş Etiği

Akkök Holding’in iş etiğine bakış açısı nedir?

Grubumuzun geçmişi 1950’lere dayanıyor. Öteden beri, sorumluluk, dürüstlük, güven, eşitlik, gizlilik ve yasalara uyum ilkelerimiz tüm paydaşlarımız ile ilişkilerimizde her  zaman esas olmuştur. Bu ilkeler içinde ha­reket etmek, itibar ve yasaya uyumdan da öte, bize her zaman işbirliği içinde karşılıklı saygı içeren bir çalışma ortamı sağladı. Bu kapsamda amacımız, etik değerlere bağlılı­ğı ile emsal teşkil edecek bir grup olmaya devam etmektir.

Bununla birlikte, günümüzde, gelişmiş ve demokratik tüm ülkelerde oldukça önem arz eden etik kavramının, son yıllarda ül­kemizde de pek çok şirket tarafından sa­hiplenilmeye başlandığını görüyoruz. Bu anlamda, kurumsal yönetim anlayışını ve uygulamalarını pekiştirmek için özellikle holding ve şirketlere önemli sorumluluklar düşüyor. Biz de Akkök Holding olarak bu bi­linçle hareket ediyoruz.

Bize biraz Akkök Etik Kurulu hakkında bilgi verebilir misiniz?

Henüz çok genç bir kuruluz. Akkök Etik Kurulu resmi olarak, 2014 başı itibarıyla kuruldu. Bunun öncesinde, bir yıllık bir hazırlık süreci yaşadık.

Bu süreçte önce amacımızı netleştirdik. Amacımızı, iş etiği ilkelerinin grup şirketlerinin her kesiminde benimsenmesine liderlik yapmak ve iş etiği ilkeleri konusunda referans merkezi olmak şeklinde belirledik. Ele aldığımız ikinci konu, bu işi nasıl bir or­ganizasyon içinde yöneteceğimiz oldu. Hol­ding ekibinin yanı sıra, tüm şirketlerimiz­den temsilcilerin de dahil olduğu, bağımsız, tarafsız ve aynı zamanda işin özünü bilen bir proje ekibi kurduk. Bu ekiple, kurumsal­laşma sürecimize de uygun olarak, uzun bir geçmişe sahip olan politika ve değerlerimi­zi yazılı hale getirerek, “İş Etiği İlkelerimiz” adı altında topladık.

Her bir şirketimiz açısından Etik Kurulu, Holding’den İnsan Kaynakları Direktörü, Hukuk Direktörü ve Denetim Direktörünün yanı sıra, ilgili şirketin yönetim kurulu tara­fından görevlendirilen etik temsilcisinden oluşuyor.

Hazırlık sürecimizin içinde, Temmuz 2013’de, Türkiye Etik İtibar Derneği’ne üye olduk. Bu süreçteki yolculuğumuzda Türki­ye Etik İtibar Derneği’nin varlığı bizim için itici bir güç oldu. Her başımız sıkıştığında başvurduğumuz bir kaynak oldular ve sa­kınmadan bize mesailerini vererek destek oldular.

Gülsev Kutucu Şerife Füsun Ömür Çağla Zıngıl

Etik Kurulu üyelerini belirlerken en çok hangi konular üzerinde durdunuz?

Etik Kurulumuzun üyelerini belirlerken, çı­kar çatışması yaratmayacak, akçeli işlerle uğraşmayan görevlerde rol alan, çalışanlar­da güven uyandıran, herkese eşit mesafede durabilen, sağduyusu yüksek kişilerin seçil­mesine özen gösterdik.

Akkök’teki Etik Kurul faaliyetleri hangi konular üzerinde yoğunlaşıyor? İş etiği konusunda ne gibi girişimler üzerinde çalışıyorsunuz?

Bu süreçte iç iletişimin çok önemli olduğu­na inandık. İlk lansmanı, İcra Kurulu Başka­nımız Ahmet Cemal Dördüncü’nün mek­tubuyla birlikte “Akkök Şirketler Grubu İş Etiği İlkelerini”ni kişiye özel zarflarla elden dağıtarak yaptık.

Aynı anda “Akkök Etik Hattı”nı açtık. Etik uyumsuzluğuna yönelik bildirimlerin tama­men bağımsız bir kanala akması ve isimsiz bildirimlerin de kabulünü, kişilerde güven tesis edebilmek için kritik bir faktör olarak gördük. Bu nedenle iletişim kanalının ba­ğımsızlığını sağlamak için stratejik bir part­ner ile işbirliği yaparak %100 bağımsız bir hat oluşturduk.

Biz genel olarak, iş etiği ilkelerinin benim­senmesi ve kurumsal değer olarak kabul edilip uygulanması için üç aşamalı bir dö­nüşüm süreci öngörüyoruz: Duyurma, öğrenme ve yansıtma. İlk yılımızda, etik kuralların ve kurulun duyurulmasına (ileti­şim faaliyetlerine) odaklanırken, bir miktar da öğrenme faaliyetlerine kaynak ayırdık. İletişim ve eğitimi sürekli faaliyetlerimiz olarak değerlendirmekle birlikte, esas ola­rak, uygulama ve iş süreçlerimize olan en­tegrasyonu ile iş yapış şeklimiz üzerindeki olumlu yansımalarını görmek için sabırsız­lanıyoruz.

Çalışanlara iş etiği ile ilgili verdiğiniz eğitimler var mı?

Tüm çalışanlar için, “Akkök İş Etiği İlkeleri”nin benimsenmesine yönelik, altı saatlik bir sınıf eğitimi planladık. 2014 yı­lında, üst yöneticiler de dahil olmak üzere yöneticilerin eğitimlerine odaklandık. Bir yandan da diğer çalışanlara eğitim verilme­ye başlandı. Söz konusu eğitimin, bu yılso­nuna kadar, grubumuzdaki tüm çalışanlar için tamamlanmasını planlıyoruz.

Şirketlerde İş Etiği ile ilgili ne gibi ileti­şim faaliyetleri yapıyorsunuz?

İş etiği ilkeleriyle ilgili farkındalığın artırıl­ması için web sitemizi, şirket içi intranet ortamını ve posterleri aktif olarak kullanı­yoruz. Kurulun iletişimini kurumsallaştır­mak adına logo sürecimizi tamamladık. 25 Mayıs Etik Günü’nü ve Mayıs ayını, iletişim için önemli bir fırsat olarak değerlendirdik. Tüm bunlarla birlikte, çalışanların teşviki açısından, iş etiği ilkelerimizi günlük haya­tın içine entegre etmeyi, faaliyetlerimizden ve dünyadaki gelişmelerden haberdar et­meyi daha etkili buluyoruz. Buradan hare­ketle, etiğe özel, aylık bir bülten çıkarmaya başladık. “Etik Postası” isimli bültenimiz­de, ilkelere özel açıklamaları, bize özel ha­berleri, Türkiye’deki ve dünyadaki gelişme­leri, ilgi çektiğine inandığımız ikilem yara­tacak vakaları paylaşıyoruz. Diğer taraftan, bilgisayar açılışında her çalışanın ekranına çıkacak şekilde etik vakaları soruyoruz. Bu soruları biraz daha her gün karşılaşabile­ceğimiz vakalardan seçiyor; böylece iş etiği ilkelerinin günlük hayata dair olduğunun anlaşılmasını sağlamaya çalışıyoruz.

İletişim faaliyetlerimizi planlarken, faali­yetlerimizin kurulun amacına hizmet etme­sine önem veriyoruz. Daha çok, çalışanları doğru davranmaya sevk edecek, yüreklen­direcek faaliyetler olmasına özen gösteri­yoruz. Bu anlamda hazırladığımız sürpriz bir projemiz var. Bizi heyecanlandıran bu projenin hayata geçtikten sonraki çıktıları­nı heyecanla bekliyoruz.

Şeffaflığı ve gizliliği nasıl dengeliyorsu­nuz?

Gizliliğimizin garantisi, etik ihlal bildirim­lerinin isimsiz olarak ve daha önce bah­settiğimiz tamamen bağımsız bir firmaya yaptırılması. Bu bildirimler, tüm etik kurul üyelerine aynı anda, standart formatta, yine isimsiz olarak ulaştırılır. İnceleme sürecin­de bildirim sahibi ile olan iletişim, her aşa­mada hat üzerinden yürütülür. Gerekli olsa bile, kişinin onayı olmadan, etik kurul kişi ile iletişime geçemez.

Etik ihlali incelemesi sırasında ihlal bildi­riminde bulunan, incelemeye katılan veya destek olan kişiler hakkında (bildirimin kendisinin veya sağlanan bilginin kasten yanlış sunulduğunun tespit edildiği durum­lar dışında) aleyhte herhangi bir işlem ya­pılmaz.

Akkök Etik Kurulu’nu farklı kılan uygu­lama-işleyiş nedir sizce?

Etik kurulu ve işleyişini yapılandırırken, te­mel endişelere yer bırakmayacak özellikte olmasına önem verdik. Bunlardan en önem­lisi tabii ki güven. Bu nedenle, tamamen bağımsız bir firma tarafından, isimsiz bildi­rimlerin de dikkate alındığı etik hat işleyişi­ni kurduk. Hatta bildiğimiz kadarıyla lokal şirketlerden etik hatta sahip ilk firmayız.

Diğer temel konu, kurulun bağımsızlığı ve tarafsızlığı olurken, bir yandan da değer­lendirmeleri şirketin içini bilerek yapmak önemliydi. Bunu, ilgili şirketin etik temsilci­sini kurula entegre ederek sağlamış olduk.

En önemsediğimiz konulardan biri de etik kurulunun rolünün şirketlerin disiplin ku­rullarının rolüyle karışmamasıydı. Bunu da etik kurul ve disiplin kurullarının rol ve sorumluluklarını iyi tanımlayarak başardı­ğımızı düşünüyoruz. Birbirini tamamlayan bir işleyişimiz var.

Sizce Türkiye’de iş etiği ile ilgili gelişime açık konular neler?

Türkiye’deki kurumların işleyiş mekaniz­masındaki alışkanlık ve inançlar ile işleri hız­landırıcı faktörlerin (!) varlığına ve gerek­liliğine ilişkin inanmışlığın, etik davranışın yerleşmesini yavaşlattığını düşünüyoruz. Hatta toplumdaki bazı söylem ve deyişlerimiz etik davranışı desteklemeyecek şekilde yorumlanabilir: “Nabza göre şerbet ver­mek”, “sonuca ulaşmak için her yol mu­bahtır”, “benim memurum işini bilir”. Bu ve benzeri söylemler kişileri ikilemde bırakmaktadır. Bu nedenle, topyekûn zorlu bir süreç var önümüzde.

Bizce başarılması gereken en önemli konu, başta devlet olmak üzere, iş dünyası, halk, eğitim sistemi ve sivil toplum kuruluşla­rının, diğer bir deyişle tüm tarafların aynı inanmışlık ve eşgüdüm içinde hare­ket etmesinin sağlanmasıdır.

İş etiği ile ilgili oluşumları şirketlerine yeni yeni entegre etmeye girişen kurum­lara önerileriniz nelerdir?

Bu süreçte ilk olmadıkları için şanslı ol­duklarını düşünüyorum. TEİD bu konuda paylaşımcı ve destekleyici bir dernek. Bu nedenle ilk önerimiz TEİD’e üye olmaları. Bu işte yol almış firmaların deneyimleri çok önemli. Ancak deneyimleri değerlendirip kendilerine özgü yapıyı kurmaları doğru olacaktır.

Bunu bir yolculuk olarak yorumlamalılar. Kongre, seminer vb. öğrenme ve paylaşım ortamlarını sürekli değerlendirme pren­sibinde olmalılar. Yolculuk olduğu için de öğrendikçe gerekli güncellemeleri yapma­lılar.

Etik iş yapmanın holdinge ve grup şir­ketlerinize ne gibi bir katkı sağladığını düşünüyorsunuz?

Akkök kültürünün gelecek nesillere bıra­kacağımız en büyük mirasımız olduğuna inanıyoruz. Bunun için de hepimiz, kendi­miz ve şirketlerimiz için doğru olanı yap­mak için çalışıyoruz. Buradan hareketle oluşturduğumuz iş etiği ilkeleri de bize rehberlik ediyor. Akkök İş Etiği İlkeleri, holdingimizi ve holding grup şirketlerimi­zi temsil eden kişiler olarak bizlerin dav­ranışlarının çerçevesidir ve aslında tüm paydaşlarımıza karşı sorumluluklarımıza yöneliktir.

Bu bağlamda, bizler Akkök Holding ve Grup Şir­ketleri olarak iş dünyasının etik yolculuğun­da destekleyici rol alma hedefiyle hareket ediyoruz diyebiliriz.

Toplu Eylem ve Toplumsal Değişimin Doğrultusu

Ünlü İngiliz yazar ve düşünür Thomas More, 1516 
yılında ünlü eseri Utopia’yı yazarken, çelişkiler içindeki sürdürdüğü yaşamında hayata geçemeyen ideallerini eserinde kurduğu dünyaya yansıtarak bir denge yakalamaya çalışırken aslında bizlere değişimin zorluğunu da anlatıyordu. Peki biz bugün, yolsuzluğun yok olduğu bir toplum ütopyasının neresindeyiz ve onları gerçekleştirmek için nereden başlamalıyız?

“Dünyada görmek istediğiniz değişim için değişimin kendisi siz olmalısınız”

Mahatma Gandhi

Değerli Okurlar, dergimizin bu sayısında ana temamız Ortak Eylem (collective action) olduğundan yazımızı da bu çerçevede şekillendirdik. Ortak Eylem’in kavramsal tanımını bileşenlerine böldüğümüzde anahtar kavramlarımız şöyle: Paydaşlar arasında işbirliği, sürdürülebilinir süreç yönetimi, ortak eylem ile bireysel eylemlerin güvenirliliğinin artırılması, kırılgan bireysel paydaşların aynı hedefe yönelimde birlik olmaları, yolsuzlukla mücadelede zayıf yerel hukuki çerçevenin ve yolsuzlukla mücadelenin daha güçlü yapıtaşlarıyla desteklenmesi. Tabii bu çerçeveyi daha da genişletmek ve iyi uygulama örneklerinin yol haritasına dönüştürülmesi gibi hususları da eklemek mümkün. Diğer bir deyişle, ana tema kapsamında sözü edilen ortak eylem, aslında yolsuzluğa karşı geliştirilecek toplumsal değişim için tüm paydaşların üzerlerine düşen sorumluluğun bilincinde ve sinerji oluşturacak şekilde bir bütüne yönelimlerini ve köklü bir değişimi ifade ediyor. Söz konusu değişim için de Mahatma Gandhi’nin yazının girişinde belirttiğimiz sözlerini de dikkate alarak birlikte düşünsel bir tura çıkmaya ne dersiniz?

Thomas More’un olabildiğince ideal bir dünyayı yansıttığı Utopia, her ne kadar günümüz koşulları içinde çok ideal olmasa da, içinde bulunduğu zamanda yansıttığı düşünsel temeller ve buna zaman zaman ters düşen gerçeklikleriyle birlikte değerlendirildiğinde ideale yakın bir yerde duruyor.

Öncelikle sembolik olarak düşünsel bazı hususları gözden geçirmek bakımından birlikte biraz geçmiş yüzyıllara gidelim. Ünlü İngiliz yazar ve düşünür Thomas More, 1516 yılında ünlü eseri Utopia’yı Latince olarak yazdığı zaman eserinin bugünlere ulaşacağını hayal bile edemezdi herhalde. Olabildiğince ideal bir dünyayı yansıttığı bu eser, her ne kadar günümüz koşulları içinde çok ideal olmasa da içinde bulunduğu zamanda yansıttığı düşünsel temeller ve buna zaman zaman ters düşen gerçeklikleriyle birlikte değerlendirildiğinde ideale yakın bir yerde duruyor. Aradan geçen yaklaşık beş yüzyıla rağmen bu eserin yazarının bütün varolan bireysel ve toplumsal çelişkiler içinde dahi toplumsal değişime olan inancının ürünü olduğu için bugünlere ulaştığını ifade etmek mümkün aslında. More için çelişkiler ve değişim yanyana yaşayabiliyordu ya da yaşamak zorundaydı. Çelişkiler içindeki sürdürdüğü yaşamında hayata geçemeyen ideallerini eserinde kurduğu dünyaya yansıtarak bir denge yakalamaya çalışırken aslında bizlere değişimin zorluğunu da anlatıyordu ama değişim yine de mümkündü, değişime inanmak önemliydi.

ÜTOPYALAR VE GERÇEKLER

Günümüz koşullarında her birimiz toplumsal gerçekliğimiz ile Utopia’dan çok uzak olduğumuzu gayet iyi bilmekle birlikte, her birimizin kişisel ve toplumsal idealleri var ve bunları gerçekleştirmek üzere uğraş veriyoruz. Bu uğraş ise kendimizin ve toplumun içinde olduğu değişimle paralel olan bir süreç. Yani hepimizin kendince bir Utopia’sı var aslında. Biz de sizlerle ortak eylem kapsamında Utopia’nın çerçevesi ve gerçeğe dönüşmesine dair bir düşünsel tur yapıyoruz şu an. Ve somut bir ilk adım önermesi olarak da zaman içinde yolsuzlukla mücadele ve uyumluluk konularında gerek kamu sektörü gerekse özel sektördeki paydaşların el ele vermesiyle tüm çelişkilere ve zorluklara rağmen bir ideale ulaşmamızın da mümkün olduğunu düşünerek adımlarımızı atmaya devam edelim. Tabii bu kolay bir süreç değil, değişim gerekiyor. Değişim nasıl olmalı? Ne zaman olmalı? Ve bu toplumsal değişimin içinde biz neredeyiz gibi birçok soruyu da bu çerçevede yanıtlamamız gerekli.

Başlangıç olarak, ülkemizde kamunun ve ülke genelinin yolsuzlukla mücadele karnesine on yıl kadar geriye giderek birlikte bakmamızda fayda var. Söz konusu karnenin dayanağı Tranparency International tarafından her yıl yayınlanan Dünya Yolsuzluk Algı Endeksi. Bu endekste en yüksek puan 10 ve en düşük puan 1. Yani 10 puana yakın olan ülkeler yolsuzlukla mücadele ve iyi yönetişimde önde olan ülkeler ve son on yıl içindeki sonuçlara bakıldığında ülkemiz açısından görünen durum grafikteki gibi.

Bu tabloda önemli olanki çoğu zaman basına yansıyan ve sansasyonel haber diye servis edilen kısmı budursıralamamız değil. Önemli olan, ülkemizin ağırlıklı karne notu ve bu karne notunun basit ortalaması 4.2 civarında. Yani 10 üzerinden değerlendirildiğimize göre sınıfta kalmışız büyük ölçüde. Bu ortak eylem çerçevesindeki toplumsal değişime doğru somut birinci tespitimiz. Önemli olan, nerede olduğumuzdan hareketle gelecekte nerede olmak istediğimiz aslında, yani yaşanacak toplumsal değişimin doğrultusu.

İkinci olarak dikkatinizi çekmek istediğimiz ölçüt, Ernst&Young tarafından en son 13’üncüsü gerçekleştirilen bir çalışma: Küresel Yolsuzluk Anketi. Bu çalışmada dünyada özel sektörün ve özel sektördeki yöneticilerin durumu yapılan birebir mülakatlarla mercek altına alınıyor. Buna göre şirketlerin etik kodlarının ve/veya uyum programlarının olması, bunların her zaman gerçek anlamda uygulanır olduğu anlamına gelmiyor ama tabii bu kodların olma- sı önemli. Bu çarpıcı çalışmanın sonuçlarına göre şirket içinde başarıya ulaşmak için her yolun denenebileceğine inanan yönetici sayısı hiç az olmadığı gibi, bu konudaki şirket içi yaptırımlara oranla sonuç odaklılık(!) daha ağır basıyor. Ve bu durum sanıldığı gibi sadece ülkemiz gibi gelişmekte olan ülkeler için geçerli değil, gelişmiş ülkelerin bazılarında daha kronik olarak gözlemlenebiliyor ve ülke ekonomilerine olan maliyeti ise hiç de küçümsenecek gibi değil. Ülke bazında yolsuzluk artışı bakımından ilk on içinde yer alan ülkelerden bazıları şöyle: ABD (2012’de %8 iken 2014’te %16), Japonya (2012’de %6 iken 2014’te %10), Rusya (2012’de %10 iken 2014’te %16). 2012-2014 arasında yolsuzluk artışında fark edilir ölçüde artış yaşayan ülkeler, %44 ile Mısır ve onun yanı sıra %26 ile Almanya ve Norveç. Ernst&Young verilerine göre bu durumun Dünya Bankası İş Yapma Endeksi ve ülke ekonomilerinin hacimleri de dikkate alınarak ortaya konan tablosu aslında oldukça düşündürücü.

toplu-eylem

 

Yukarıda bahsettiğimiz küresel ölçekli çalışmalar ilgili değerlendirmeler tabii burada ifade ettiklerimizle sınırlı değil, ama genel olarak özetlersek bize aslında şu mesajı veriyorlar: Sadece ülkelerin veya toplumun bir kesimini temsil eden özel sektörün değil, toplumların kendi değer sistemlerinin iyi yönetişime doğru belirli bir değişim içinde olması gerekiyor. Bu değişimin belki de en önemli aracı ise düşünsel turumuza başlarken bileşenlere ayırdığımız ortak eylem kavramı. Eğer bir toplumdaki bütün paydaşlar, gerek kamu gerekse özel sektör ve de toplum geneli el ele verip kendine layık gördüğü Utopia için birlikte çalışırsa, yani Gandhi’nin sözlerine referansla yaratılmak istenen değişimin kendisi olabilirse, o zaman ekonomik anlamda refahın, sosyal olarak toplumsal uzlaşmanın egemen olduğu, gelişmiş ve kendisine saygısı olan bir topluma yönelim sanıldığı kadar zor olmaz. Ama bunun için önce bütün paydaşların aynı değerler etrafında birleşerek hedeflenen bütünsel sonuca odaklanması ve bu konuda çaba sarfetmesi gerekli. Bu çerçevede ülkemiz açısından güzel bir platform da çok yakın bir zamanda TEİD bünyesinde kurulan TICE Mükemmeliyet Merkezi (Turkish Integrity Centre of Excellence). Bu merkez bünyesindeki ortak eylem çalışmalarına destek vermek, toplumsal değişime de destek vermek demek. Siz ne dersiniz? El ele vererek ülkemiz ve dünyaya katkı için Utopia’yı beş yüzyıl sonra yeniden yazabilir miyiz? Bizce zaman ve topluca vereceğimiz emekle evet… Hemen başlayalım mı?

Etik Söz Konusu olsaydı Titanik Batar mıydı?

Ya da batsa da, bu kadar cankaybı yaşanır mıydı? Dünyanın bu çapta gördüğü ilk büyük deniz kazası ve felaketi olan Titanic vakasının ışığında, sadece mevzuatlara uyumun yeterli olup olmadığına tekrar bir bakmakta sonsuz fayda var, çünkü iş dünyası her zaman suyun altındaki kısmı gözlerden uzak sayısız aysbergle dolu…

 

White Star Line şirketine ait Olympic sınıfı bir yolcu gemisi olan RMS Titanic, 15 Nisan 1912 gecesi daha ilk seferinde bir buzdağına çarpmış ve yaklaşık iki saat kırk dakika içerisinde batmıştı. 20. yüzyılın ilk büyük felaketi olarak görülen ve ismi hafızalara kazınan kazada tam 1514 kişi hayatını kaybetmişti.

1912’de yapımı tamamlandığında dünyanın en büyük buharlı yolcu gemisi olan RMS Titanic, zamanında “batmaz” bir transatlantik olarak adlandırılıyordu. Çeşitli denizcilik kanunlarının değişmesine sebep olan Titanic kazası modern çağın en büyük deniz felaketlerinden biri olarak görülüyor.

Titanic’in batışı, birçok farklı sebebin bir araya gelmesine bağlı olsa da can kaybının bu boyutlara varmasının sebebi, geminin herkese yetecek kadar filika taşımıyor olmasıydı.

Titanic’in tam kapasitesi 3547 kişi olmasına rağmen gemideki filikaların toplam kapasitesi 1178 kişiydi. Ölümlerin çoğunluğu -2 °C derecedeki su sıcaklığına bağlı hipotermi yüzünden 15 dakikadan daha az sürede gerçekleşmişti.

Aslında Titanic’in filika sayısı yasal olarak yeterliydi. İlgili yönetmelik 10.000 ton üzerindeki gemilerin en az 155.724 m3 genişliğinde 16 filika taşımasını zorunlu kılıyordu. Titanic’te ise 16 ahşap filika ve buna ek olarak 4 adet katlanabilir filika bulunuyordu. Böylelikle gemi yönetmelikte belirtilen filika sayısından gerçekten de daha fazlasını taşıyordu.

Yalnız bir sorun vardı: Söz konusu kurallar, zamanının en büyük gemileri Campania ve Lucania sadece 13.000 ton olduğu 1894 yılında konulmuştu ve yönetmelik o zamandan beri de değişmemişti. Titanic ise 52.310 ton ve 3547 kişlik kapasitesiyle mevzuatın öngördüğünün çok daha ilerisinde kalıyordu.

Uzun zamandır büyük bir deniz kazası yaşanmamış olması, kurtarma operasyonunun konseptini değiştirmişti. Cankurtarma sandalları ise bütün yolcuları kurtarmak için değil, yakında olan gemilere yolcuları taşımak için kullanılıyordu sadece. Titanic’in batmaz bir gemi ilan edilmesi, kurtarma operasyonlarına dikkatin yoğunlaştırılmasını büyük ölçüde engelliyordu. Ne de olsa böyle bir geminin batması, neredeyse ihtimal dışıydı… En son olarak da Titanic gibi büyük ve kalabalık bir geminin hızlıca batması, bu tür bir kurtarma operasyonunu tamamen başarısız kılmıştı.

MATAFORALAR İYİ DE, YA FİLİKALAR?

Etik ve Uyum Yönetimi, müşterilere karşı sorumluluğu da ortaya koyan öncellikle bir risk yönetimi işlemidir. Sadece yasalara uygun iş yapmak yerine, yasalara ve etik değerlere uygun iş yapmak olarak görülebilir. Kısacası “Yasal Zorunluluklar”dan bir adım sonrasıdır.

Sadece mevzuata uyum ile sınırlı kalmayan iş etiği açısından bakarsak, etik ve uyum yönetimi proaktif bir çaba olarak görülmeli ve kuralların ötesinin de risk yönetimi açısından önemli olduğunu fark edilmelidir.

İşin ilginç yanı, çok daha ucuz mataforalar (can kurtarma filikalarının asıldığı ve filikaları indirip kaldırmaya yarayan vinç sistemleri) almak varken White Star yönetimi en iyi ve en pahalı olanları almıştı. Gemi tasarlanırken ve pazarlanırken söylenilen “en kaliteli” iddiasından en ufak bir ödün verilmemişti. Fakat zamanının mevzuatının gerektirdiğinden fazla cankurtarma filikası da satın alınmamıştı.

Eğer White Star’ın yöneticileri “Mataforalar dahil birçok kaleme çok büyük paralar harcadık, o zaman gemideki herkese yetecek kadar cankurtaran filikası da almamız gerekir. Sabit fiyatlı, bir kerelik alımlı ve düşük bakım maliyetine sahip bu tür bir masraf yapmamızın büyük faydaları olacaktır. Hiçbir zaman ihtiyacımız olmasa bile bizi diğer transatlantiklerden ayıracak olan bu tür bir masraf gemimizi en büyük, en hızlı ve en lüks gemi yapmanın yanı sıra herhangi bir kaza durumunda da en güvenli gemi yapacaktır” deselerdi böyle bir can kaybı yaşanmayacaktı. Fakat onlar böyle bir emniyet/güvenlik önlemini müşterilerin göz zevkini bozabilecek gereksiz bir masraf görüp önlem almamayı tercih etmişlerdi.

TEK SUÇLU WHITE STAR MI?

Bir başka risk alanı ise, Titanic’in hiçbir test yolculuğuna çıkmadan sefere çıkmasıydı. Üstelik bu seferde gemi tam kapasite ile yola çıkmıştı. Bu durumu engelleyen bir düzenleme olmamasına rağmen böyle büyük ve yeni teknikler denenmiş bir geminin ilk seferinde ağzına kadar dolu olarak Atlantik’i geçmesi büyük bir risk olarak görülebilir.

Birçok şirketin kötü deneyimleriyle öğrendiği mevzuata uyumun tek başına uygulanması, iş etiği ile risk yönetimine gerekli önemin verilmemesinin kurumu zarar veya kayıplardan korumakta yeterli olmadığı aşikar.

Eğer mühendisler, geminin bu kadar “batmaz” olduğuna inanmasalardı belki de cankurtaran filikalarını süsten ve lüksten daha az önemli görmeyeceklerdi. Böylelikle gemide yer alan her yolcu için filika bulunabilecekti.

Aslında bütün suçun White Star’a kalması da haksızlık olur. Bütün denizcilik sektörü aslında düzenlemelerin artık güncel koşulları karşılamadığının farkındaydı. Fakat değişmesini istemek, daha fazla masraf ve tabii daha az kâr demekti. Bu yüzden güvenlik zaafiyetlerine rağmen susmayı tercih ettiler. Kısacası Titanic’in derslerinin ışığında, her türlü etik ve uyum dokümanlarına, politikasına ve kontrol mekanizmasına sahip olabilirsiniz, fakat bunların operasyonel olması ve pratik iş hayatında yer alması tamamen ayrı bir başlık olarak ele alındığını söylemekte sakınca yok. Yolsuzluklar yüzünden batan Enron’un skandal ortaya çıkmadan oluşturduğu efsanevi(!) 65 sayfalık etik kodunu düşününce “Etik kültür oluşturmak nedir” sorusu bir kez daha önem kazanıyor.

TITANIC HAKKINDA 3 SORU!


Soru 1: Eğer White Star’da yönetici olsaydınız iş etiği ilkelerini de göz önüne alarak tüm yolculara yetecek miktarda cankurtma filikasının gemiye alınmasını talep eder miydiniz?

Soru 2: Henüz yeteri kadar denenmemiş böyle bir gemininin, mevzuata uygun bile olsa ilk seferinde Atlantik’i geçmeye çalışmasına risk yönetimi ve iş etiği açısından nasıl bakabiliriz?

Soru 3: White Star’ın yöneticileri, Titanic’in zamanın en hızlı transatlantiği olma özelliğini ön plana çıkarmak için ellerinden geleni yapıyorlardı. Yine bu yüzden Kaptan Smith’e mevzuatın izin verdiği azami hızda yolculuk yapmasını öneriyorlardı. Sonuçta yönetici olarak geminin itibarı ve gelecek seferlerde etmeyi düşündüğünüz kârı da göz önüne alırsanız, bu tür bir istek sizce uygun mudur?

Sorulara cevap vermeden önce gözardı edilmemesi gerekenler:

– Mevzuata göre böyle bir masrafın yapılmasına gerek yoktur.

– Uzun zamandır çok sayıda insanın hayatını kaybettiği bir gemi kazası yaşanmamıştı.

– Buzdağlarının böyle bir kazaya yol açabileceği tahmin edilmiyordu.

– Titanic gibi bir geminin bu kadar kısa bir sürede batmayacağı, böylece cankurtarma filikalarının sadece yardıma gelecek olan gemiye taşıma operasyonlarında kullanılacağı düşünülüyordu.

– Zamanın gemicilik geleneklerinde bu tür uzun deneme yolculukları bulunmamaktaydı.

Kurumsal Etik ve Uyum Programı Geliştirme Gereğinin Ardındaki İtici Güçler

Günümüzde, önde gelen şirketler etik yönetiminin hoşa giden, iyi ahlakın gereği ve kurumsal vatandaşlığın sembolü olan bir değerler manzumesini yayınlamak değil tüm çalışanların içselleştirdiği etik değerlerin, iş yapış biçimlerinin özünü oluşturduğu, bilimsel yöntemlerle etkin bir biçimde yönetilen bir sistematik olduğunun farkındalar.