Sessizlik doğrunun yerini alırsa; sessizlik bir yalan haline gelir.

Yevgeny Yevtushenko

Bir şirket ofisi düşünün. Sıradan büro eşyaları ile donatılmış. Masalar, sandalyeler, yazıcı ve bilgisayarlar. Ofisin içinde çalışanlar bulunuyor. Çeşitli yaşlardan ve cinsiyetlerden. Büronun ortasında ise dev bir fil bulunuyor. Belgeselerde her zaman rastladığınız bir Asya erkek fili; 2.7 metre boyunda ve 2.700 kilogram ağırlığında. Kuyruğu ve dev hortumu ile büronun ortasında duruyor. Büroda ise işler her zamanki gibi devam ediyor. Klavye tıkırtıları geliyor büronun her köşesinden. Çalışanlar birbirlerine sesleniyor. Hafif bir yazıcı sesi de arka fondan sessizliği bozuyor. Fakat büronun ortasındaki filden hiç kimseni haberi yok gibi. Çalışanların hepsi bu devasa fili görmemiş gibi yapıyor. Yanından geçiyorlar. Önünde sohbet ediyorlar. 2.700 kiloluk bu devasa hayvan sanki bu ofis için görünmez bir tülle kapanmış. Böyle dev bir hayvanı fark etmemek için kör olmak gerekir diye düşünebilirsiniz. Aksi takdirde böyle bir fili görmezden gelmek ancak açık olanı görmez gelmek demek değil midir?

Bürodaki fili, aslında şirkette herkesin gördüğü, fark ettiği veya bildiği hatta çoğunluğun rahatsız olduğu ama görmezden gelmeyi tercih ettiği bir konu için metafor olarak kullanabilir miyiz?

Bu tür açık seçik ortada olmasına rağmen bahsedilmekten kaçınılan konular sosyal psikolojide “Sessizlik Kültürü” veya “Sessizlik Komplosu” olarak adlandırılmaktadır. Tanımlamak gerekirse sessizlik komplosu; belli bir gruba ait kişilerin kendi özel çıkarlarını korumak için bir olay, durum veya konu hakkında sessiz kalmak için yaptıkları gizli anlaşma olarak görülebilir. Sessizlik Komplosu grup dayanışması gibi olumlu veya korku, dışlanma gibi olumsuz etkilerle teşvik edilebilir. Tabudan farkı ise bütün bir kültürü değil sadece sınırlı bir sosyal grubu içermesidir. Sessizlik Komplosu bazen dürüst olmama bazen korkaklık bazen bencillik bazen de sadakat anlamına gelebilir. Genel olarak bu durum, fenomene hangi açıdan bakıldığına göre değişecektir. Fakat genel olarak sessizlik komplosu gerçek bir olgunun sessizlikle saklanılmaya çalışılması demektir.

Sessizlik komploları, karşılıklı olarak inkâr demektir. Birden fazla kişi susarak, ortada olan bir durumu kabul etmekten kaçınmak için sessiz işbirliği yapmaktadır. Gönüllü veya gönülsüz bu duruma katılanların aklından her zaman iki şey geçer; “Hiçbir şey sorma, hiçbir şey söyleme”.

Peki bu tehlikeli sosyal olguya iş dünyasına şirketlerde rastlıyor muyuz? Ne yazık ki birçok şirketin de ortasında dev gibi bir fil bulunuyor ve hiç kimse onu görmek veya ondan bahsetmek istemiyor. Bu fil bazen şirket çalışanlarına karşı uygulanan mobbing oluyor bazen de işler yürütülsün diye verilen ufak avantalar. Bazen bir yöneticinin büyük bir çıkar çatışması yaşaması oluyor, bazen de mesai saatleri dışında çalışmaya zorlanmak… O fil bazı şirketlerin tam ortasında dikiliyor ve şirket içindeki herkes o devasa hayvana değmeden, ona dokunmadan, onu hissetmeden, onu duymadan ve ondan bahsetmeden hayatına devam etmek istiyor. Bu tür kurumsal sessizlik “kurumsal sorunlar karşısında düşüncelerini, görüşlerini veya kaygılarını ifade etmekten kaçınan çalışanların durumu” olarak tanımlanıyor. Şirketin “etik” olmaması ise bu tür sessizlik komplosunun kurum içinde kök vermesini sağlıyor. Sessizlik şirket kültürü haline geliyor. Şirkette herhangi bir etik kültür oluşmasını da engelliyor. Korku ve çıkarlarının zedelenmesi ile beslenen bu tür bir sessizlik komplosu şirketin etik ve itibar alanlarında erozyona uğramasına sebep oluyor.

Peki bu sessizlik komplosundan bir şirket nasıl kurtulabilir? Cevap herkesin de tahmin edeceği gibi Speak Up kültürünün şirket içinde yeşermesi olarak verilebilir. Şirket içinde ifade özgürlüğünün tanınması ve çalışanların da yüksek sesle konuşmaktan dolayı hiçbir zarar görmeyeceklerinin farkında varması bu komplonun kırılmasındaki en önemli faktörlerden biri olabiliyor.

Define Adası ve Dr. Jekyll ile Bay Hyde romanlarının yazarı Robert Louis Stevenson’un söylediği şu vecize sözü hep akılda tutmak gerekir: “En acımasız yalanlar çoğu zaman susarak söylenir.”

KAYNAKÇA:

The Elephant in the Room: Silence and Denial in Everyday Life: Eviatar Zerubavel

Relationship between Organizational Mobbing and Silence Behavior among Teachers: Selda Polat Hüsrevşahi

Organizational Silence: A Barrier to Change and Development in a Pluralistic World

Elizabeth Wolfe Morrison and Frances J. Milliken

Örgüt Kültürü ile Örgütsel Sessizlik Arasındaki İlişkinin İncelenmesi, Yrd. Doç. Dr. Ali Acaray, Doç. Dr. Hülya Gündüz Çekmecelioğlu, Dr. Abdulkadir Akturan

Yazı: Ali Cem Gülmen, TEİD Araştırma ve Yayın Koordinatörü

Makalelerdeki görüş ve yorumlar yazar veya yazarlara ait olup , Etik ve İtibar Derneği’nin konu ile ilgili düşüncelerini yansıtmamaktadır.

Dünyaca ünlü insansı robot Sophia’nın üreticisi Hason Robotics geliştirdiği “Bina48” “ilk akademisyen robot” olarak tarihe geçti. 

Bina48 daha evvel de bir üniversite kursunu bitiren ilk robot olmuştu. Bina48, Etik Felsefesine Giriş niteliğindeki dersinde etik akıl yürütme, adil savaş teorisi ve toplumda yapay zekanın kullanımı konularını ABD’nin ünlü West Point Harp Akademisi’nde 100 kişilik öğrenci grubunun önünde işlemeyi başardı. 

Dersin sıkıcı geçebileceği konusunda şüpheleri olan öğrenciler Bina48’in dersi çok iyi anlattığını belirtirlerken her türlü soruya da rahatlıkla cevap verdiğini söylediler.

Daha fazlası için tıklayınız.

Dünya Etik Günü’nün global dünyada etik değerlerin kurumsal ve sosyal hayatta yeniden keşfedilmesi, kurumların etik bilincinin anlaşılabilmesi için önemli bir fırsat olduğunu düşünüyoruz. Etik ve İtibar Derneği olarak, Dünya Etik Günü’nü kutlayarak etik bilincinin ülkemizde de yaygınlaşmasına aracılık etmekten gurur duyuyoruz.

ABD’de 1977 yılından beri yürürlükte olan FCPA (Foreign Corrupt Practices Act) günümüzde de yolsuzlukla mücadele alanında, uygulama alanı ülke sınırlarını aşan önemli kanun ve düzenlemelerden (extraterritorial jurisdiction) biridir.

Bilindiği gibi ilaç sektörünün önde gelen şirketlerinden Sanofi; Kazakistan ve Ortadoğu’da yapılan operasyonların ardından yolsuzluk yapmak ile suçlanmıştı. Sürecin sonunda FCPA (Rüşvetin Önlenmesi ve Yabancı Ülkelerde Yolsuzluk Uygulamaları Kanunu) ihlalinden dolayı SEC (Securities And Exchange Commission), ABD Menkul Kıymetler ve Borsa Komisyon tarafından hakkında dava açılan Sanofi 25 milyon dolar ceza ödemeyi kabul etti. İddianameye göre dev şirket, kamu ihalelerini kazanmak ve genel olarak ürün satışlarını arttırabilmek için kamu görevlilerine ve sağlık çalışanlarına rüşvet verdi.

SEC, Sanofi’nin FCPA’nin defter ve kayıtlar ile iç muhasebe kontrol hükümlerini ihlal ettiğini iddia etmişti. Sanofi bulguları ve iddiaları kabul veya reddetmeden, 5 milyon dolarlık bir cezayı, bunun yanı sıra 17,5 milyon dolar bedelinde haksız kârların iadesini ve 2,7 milyon dolar faiz ödemeyi kabul etti.

Kazakistan’da 2007 ve 2011 yılları arasında Sanofi Kazakistan’ın üst düzey yöneticileri, yabancı kamu görevlilerine verilmek üzere kamu kurumlarında, ihale verilmesini sağlamak üzere bir rüşvet sistemi oluşturdular. Yabancı yetkililere ödenen rüşvetin kaynağı ise Kazakistan’daki Sanofi çalışanlarına avanta vermek için üst düzey yöneticilerle işbirliği yapan birçok distribütöre verilen indirimlerle elde edildi.

Rüşvet sistemi birkaç aşamadan oluşuyordu. İlk aşama, Sanofi Kazakistan’ın üst düzey yöneticileri, Sanofi ürünleri olabilecek ilaçlara yönelik bir kamu ihalesi distribütörü atadılar. İkinci aşama, söz konusu distribütör, kamu ihalesi için bir teklif sunuyor ve ihalenin alınması durumunda Sanofi’ye ihale şartlarını yerine getirebilmesi için gerekli ürünleri satın alması gerektiğini bildiriyordu.  Üçüncü aşama olarak, Sanofi ile distribütör arasındaki satış fiyatı, distribütörle kamu kurumu arasındaki satış fiyatından önceden belirlenmiş bir indirim (pre-determined discount) veya kredi notu (credit note) içeriyordu. Dördüncü aşama, indirim veya kredi notunun miktarından Sanofi ve distribütör, Kazak yetkililerine rüşvet vermek için kullanılacak bir fon oluşturabiliyorlardı.

Son olarak, Kazak yetkililerine rüşvet vermek için kullanılan fonlar bir kez tahsis edildikten sonra, distribütör bu paraları Sanofi çalışanlarına geri verebiliyordu. Sanofi çalışanlarına geri verilen komisyonlar iç e-tablolarda takip edildi ve “marzipans” (badem) olarak adlandırıldı.

Rüşvet olayı yaşandığı zaman Sanofi distribütör indirimleri için standart bir politikaya sahip değildi ve yerel birimler tarafından sağlanan indirimler yeterli şekilde incelenmiyordu. İlgili dönemde ihale satışları yüzde 200’ün üzerinde artmış olması da yeterince incelenmemişti. Rüşvet sistemine katılan distribütörler, Sanofi’nin Kazakistan’daki en büyük distribütörleri idi. Kazakistan’daki yolsuzluklar sonucunda Sanofi, yaklaşık 11.580.099 ABD Doları karşılığı kâr etti.

Orta Doğu ve Körfez bölgesinde ise sağlık uzmanlarına Sanofi ürünleri reçetelerini arttırmak için çeşitli ödemelerde bulunulduğu saptandı. Sanofi’nin bu bölgede çalışanları ve temsilcileri 2011’den 2013’e kadar Sanofi, ürünlerinin satışlarını arttırmak için yabancı kamu görevlileri ve sağlık görevlilerine çeşitli şekillerde ödemelerde bulundu. Bu tür ödemelere Sanofi’nin bölgedeki üst düzey yöneticileri de katılıyordu.

SEC ile müzakeler sürerken Sanofi’nin çeşitli iyileştirme faaliyetleri de dikkate alınmıştı.

Soruşturma süresince Sanofi, söz konusu bölgelerde iç soruşturmalarda ortaya çıkan olgulara ilişkin SEC’e düzenli brifing verdi. Yine bu süre boyunca soruşturma süresince Sanofi Komisyonun bağımsız olarak ulaşamayacağı bilgiler dahil öğrendiği olguları komisyona zamanında iletmek konusunda da hevesli davranmıştı.  Davalı ayrıca iyileştirici çabaları, uyum programındaki iyileştirmeler ve uygulamalar ile ilgili de SEC’e bilgi sağlamaya devam etti.

Komisyonun soruşturmasından önce, Sanofi; merkezi bir uyum programı geliştirmek, kendi iç kontrollerini ve sağlık personelleri ile ilgili harcamalar üzerindeki prosedürleri yenilemek, uyum görevlilerinin sayısını küresel olarak artırmak, yerel uyum kurullarının faaliyetlerini geliştirmek ve uyum personelini yüksek riskli yerel pazarlara yerleştirmek gibi çalışmalarla  programını bağımsız olarak geliştirmeye başlamıştır.

Ayrıca sağlık personelleri ve kamu görevlileri ile ilişkiler, seyahat, ağırlama, hediye, toplantı ve kongreler ile ilgili yönetişim politikalarını da geliştirmişti. Yine yolsuzlukla mücadele, denetim ve 3. taraflarla ilgili durum tespiti (due dilligence) ile ilgili çalışmalar yapılmıştı. Bunun aynı sıra sağlık personelleri için Sanofi sponsorluğundaki bazı etkinliklerde yakın takibe alınmıştı.

Sanofi bunun yanı sıra üst düzey yerel yöneticileri de dahil olmak üzere 121 çalışanının işine son verdi. 14 çalışanın istifasını kabul ederken, 49 çalışanına farklı disiplin cezaları uyguladı.

Bu tür iyileştirme çabalarını hafifletici sebep olarak gören SEC bu doğrultuda dava açılmadan anlaşma yoluna gidilmesine ve cezanın makul bir düzeyde kalması konusunda Sanofi ile anlaştı.

Sanofi bunun yanı sıra en az 2 yıllık bir süreç boyunca yakından izlenecek ve SEC’e düzenli aralıklarla yapılan iyileştirme ve faaliyetler hakkında rapor vermeyi de kabul etti. Bunu yanı sıra Sanofi herhangi bir bildirim veya mahkeme emri olmadan ve herhangi bir kısıtlamaya tabi olmamak üzere Komisyon tarafından kendisine talep edilen tüm bilgileri de sunmayı taahhüt etti. Hatta mevcut ve eski çalışanlarının, temsilcilerinin ve yöneticilerinin makul bir zaman ve yerde Komisyon ile görüşmesini sağlamak için gereken çabayı da göstereceğini konusunda garanti verdi.

Sanofi yakın geçmişte FCPA ihlalleri yüzünden SEC’in radarına takılan ilk büyük ilaç firması değil. 2015’de Bristol-Myers Squibb Çin’de sağlık çalışanlarına nakit veya başka yollarla rüşvet dağıttığı için 14 milyon dolardan fazla ödeme yapmayı kabul etmişti. 2016 yılında benzer sebepler ile GlaxoSmithKline 20 milyon, Novartis 25 milyon dolar cezaya çarptırıldı. Fakat ilaç sektörü için en büyük FCPA ihlali ve cezası Rusya, Ukrayna ve Meksika’daki yabancı kamu görevlilerine rüşvet vermekle suçlanan ve 519 milyon dolar ceza ödeyen Teva Pharmaceuticals tarafından işlendi.

Yazı: Ali Cem Gülmen, TEİD Araştırma ve Yayın Koordinatörü

Makalelerdeki görüş ve yorumlar yazar veya yazarlara ait olup , Etik ve İtibar Derneği’nin konu ile ilgili düşüncelerini yansıtmamaktadır.

İsterseniz hep beraber Pasifik Okyanusu’nun ortasında yer alan bir adaya yolculuk yapalım. Adamız bembeyaz kumsalları ve turkuaz denizi ile sanki cennetin bir parçası. Polinezya Adaları arasından insanların yerleştiği en küçük adalardan biri olan Anuta adasından bahsediyoruz. Adanın yüzölçümü sadece 0,4 kilometre kare. Şöyle bir örnek Anuta’nın büyüklüğünü zihnimizde daha iyi şekillendirecektir; Büyükada’nın yüzölçümü 5,4 kilometre kare.

Anuta’da 19 aileye bölünmüş 300 kişi yaşıyor. Aslında hesaplanınca Anuta nüfus yoğunluğu açısından Bangladeş ile aynı orana sahip. Peki bu kalabalık(!) ve ıssız adada insanlar hayatlarını nasıl sürdürebiliyorlar? Sorunun cevabı adadakilerin hayatlarını sürdürebilmek için yarattıkları etik ve sürdürülebilir kültürden geçiyor.

Anuta’da herkes herkes ile bir nevi akraba olarak kabul ediliyor. Bir ailenin üyeleri sadece genetik olarak değil aynı zamanda sosyal olarak da adanın tümü ile ilişkili sayılıyor. Başkalarını düşünmek ve onlara yardım edebilmek Anuta’da sosyal anlayışın temel noktası. Bu doğrultuda Anutalıların özel bir kelimesi bile var: Aropa. Empati, şefkat ve sevgi gibi kelimelerin bir birleşimi olan bu kelime aslında genel olarak paylaşma, işbirliği, hırslardan arınma ve açgözlü davranmama konsepti olarak görülebilir. Aropa Anutalıların aslında birbirlerine nasıl davranması gerektiğini anlatan, onların birbirleri ile maddi ilişkilerini gösteren sözlü bir etik kod olarak sayılabilir. Örnek olarak Anuta’daki sınırlı arazi aile birimleri tarafından eşit ve adil olarak paylaşılır ve böylelikle her birim hem kendi hem de etrafı için yeterli yiyecek sağlaması amaçlanır.

Anuta  yaşam tarzının bir parçası da hediye ekonomisi olarak adlandırabileceğimiz bir kavramdır. Bir Anutalı başka bir Anutalı’dan bir istekte bulunursa bunu herhangi bir takas olarak görmeden yerine getirir ve geri ödeme de istemez. Çünkü bir zaman sonra kendisi de böyle bir talep de bulunabilecektir. O sene mahsulleri bol olanlar olmayanlarla paylaşırlar. Sonuçta bir sonraki hasatta tersi olabilecektir. Anuta’da komşunuzun yemeği varsa asla aç kalmazsınız. Anuta’da para kullanılmaz ama ada dışında balıkçılık gibi işlerde para kazanan Anutalılar bu parayı da adanın genel yararı için değerlendirirler ve ona göre toplu olarak faydalanacakları malları satın alırlar. Rekabet yok değildir ama bu rekabet sürdürülebilir ve etik bir ada yaşamı yaratabilmek içindir.

Bu yaşam tarzının günümüz için büyük önem taşıyan başka bir özelliği de adanın kısıtlı kaynaklarını sürdürülebilirlik ilkelerine göre kullanılmasıdır. Anutalılar yaşamın hassas dengesini içten anlamışlar ve ona göre bir toplum yaratmışlardır. Anuta gibi küçük bir adada ağaçlar çok değerlidir ve mümkün olduğu kadar az olarak kesilmeleri gerekir. Bu doğrultuda kendileri için çok önemli olan kanolarını bile kolay kolay değiştirmezler. Bazı ailelerin 150 yıllık kanoları devamlı yenileyerek kullandığı belirlenmiştir.

Tarım yaparken de doğanın hassas dengesine azami özen gösterirler. Belli bir döngüye göre tarım yapıp toprağın zarar görmesini engellemeye çalışırlar. Adada yaşayan balık ve kuşları avlarlar ama özellikle bu konuda kendilerine sınırlar koyarlar. Bazı dönemlerde avlanmazlar böylelikle doğanın kendini yenilemesine izin verirler. Böylelikle bu ufacık adada 300 kişi barış ve mutluluk içinde yaşayabilmektedirler.

Anutalılar için yalnız ve küçük adaları vazgeçilmezdir. Adanın ve toplumsal hayatın zarar görmesi halinde geri dönülemez bir şekilde zarar görebileceklerini sezmektedirler. Aklımıza bu andan itibaren başka sorular gelmiyor mu?  Peki Okyanusya’nın bu küçük adası gibi dünyamız da bizim için vazgeçilemez değil mi? Başka gideceğimiz bir yer olmadığı için dünyamızın kaynaklarını etik ve sürdürülebilir bir şekilde kullanmaktan öte bir çaremiz bulunuyor mu?  Hatta alanı biraz daha küçültürsek iş dünyası da birbiri ile rekabet ederken kendi ekosistemine zarar verecek davranışlardan kaçınması herkesin faydasına değil mi?  Örnek olarak yolsuzluğa bulaşmış bir firma aslında kendi sektöründe şartların daha da kötüleşmesini sağlamıyor mu? Kısa vadeli kazançların uzun vadeli felaketlere yol açmasına neden izin veriyoruz? Bu tür bir hırsın yol açacağı felaketleri doğa insanı olarak sezebilen ve ona göre bir yaşam tasarlayan Anutalılardan bu açıdan öğrenecek çok şeyimiz var.

Bir başka soru da “Peki Anutalılar ya tam tersi olarak davransalardı ne olurdu?”. Aslında onun cevabı da Anuta’ya çok da uzak olmayan bir başka adadan geliyor; Paskalya Adası’ndan. Paskalya Adası ve akıbetini ise bir sonraki yazımızda inceleyeceğiz.

Yazı: Ali Cem Gülmen, TEİD Araştırma ve Yayın Koordinatörü

Makalelerdeki görüş ve yorumlar yazar veya yazarlara ait olup , Etik ve İtibar Derneği’nin konu ile ilgili düşüncelerini yansıtmamaktadır.

Açıl Susam Açıl

Ali Baba ve Kırk Haramiler