Our social:

Post from category:

2, 4, 8… Peki Kural Nedir?

Size üç adet sayı verildiğini, bu sayıların 2-4-8 olduğunu ve aralarındaki ilişkiyi gösteren kuralın sorulduğunu düşünelim. Cevabınız ne olurdu? Sayıların 2 ile çarpılması mı? Her bir sayının kendisi ile toplanması mı? Peki, 5-10-24 sayıları bu kurala uyuyor mu?

Bu soruları ilk olarak 1960 yılında İngiliz psikolog Peter Wanson gerçekleştirdiği deneyin katılımcılara soruyor. Verilen cevaplar ise günümüzdekilerle hemen hemen aynı, pek değişmiyor. Katılımcılar kendilerinden emin bir şekilde kuralı tahmin etmekten ve kendi hipotezlerini oluşturmaktan çekinmiyor. “Kural, ardışık çift sayılar”, “Çok basit, sayıların iki ile çarpılması”, “Ardışık, iki ile artan sayılar”… Katılımcılar kimi zaman oldukça karmaşık hipotezlerini üretirken sürekli onları doğrulamak için örnekler sunuyorlar. Fakat neredeyse hiçbir zaman onları çürütecek örnekler seçmiyorlar. Oysa 10-20-19 gibi bir örneği doğrulama amacıyla seçselerdi, belki de kuralın herhangi bir artan sayı serisi olduğunu tahmin edebilirlerdi!

Wanson, beynimizin bize kurduğu minik tuzaklardan olan bu durumu Doğruluk Sapması (Confirmation Bias) olarak adlandırıyor. Doğruluk Sapması ise kısaca, bir fikir hakkında olumlu bir görüş oluşturduktan sonra bu görüşle çelişecek bilgilere değer vermeme anlamına geliyor. Sigara paketleri üzerinde yer alan “Sigara içmek size ve çevrenizdekilere zarar verir” gibi ifadelerin tiryakileri etkilememesi, hatta onlara daha fazla sigara içmeyi arzulatması tam da bundan kaynaklanıyor. (Martin Lindstrom, Buyology)

Doğruluk sapmalarıyla insanlar kendi fikirlerini ve doğrularını adeta çocukları gibi sahiplenir ve korurlar. Bu durumda insanlar sadece nasıl bakıyorlarsa öyle görmüyorlar, daha da ileri giderek, gerçekleri çarpıtarak kendi inançlarına uyduruyorlar. Yani kişinin veya bir topluluğun zihniyetini, mantık yürüterek veya bilimsel kanıtlarla değiştirmeye çalışmak; çoğu kez onların zihinlerinde arzu edilenin tam tersi bir düşünceyi perçinliyor. Bu doğrultuda bir organizasyonda yer alan insanlara sadece bir “doğru” dayatmak, önüne geçilmeye çalışılan risklerin yanında daha büyük riskler de yaratabiliyor. Çünkü insanlar verilen “doğru”yu kendi kurallarına uydurma eğiliminde düşünüyorlar. Herkesin kendi kurallarının işlediği bir organizasyonda ise bir bütünlük sağlanamadığı gibi, ikilemler daha ortaya çıkmadan etik zayıflamalar gerçekleşiyor.

Sonuç olarak, bizler doğruluğu muhakeme ederken bildiklerimizi ve inançlarımızı sürdürerek kimi zaman hatalar ve etik dışı seçimler yapabiliyoruz. Başka doğruların da olabileceğini kabullenmenin “dönek”lik olarak adlandırıldığı bir toplumda bunu başarmak biraz zorlaşsa da; belki de doğruluk sapmalarını önlemenin yolu etik davranmayı öğrenmekten önce, etik düşünmeyi öğrenmekten geçiyor.

 

Yazar: Dila Küçükali

Makalelerdeki görüş ve yorumlar yazar veya yazarlara ait olup , Etik ve İtibar Derneği’nin konu ile ilgili düşüncelerini yansıtmamaktadır.

 

Kaynakça:

ORMANLARIN ALTINDAN ETİK ÇIKMAZ

“Son ağaç kesildikten, son ırmak zehirlendikten, son balık yakalandıktan sonra. Ancak ondan sonra paranın yenemeyeceğini anlayacaksınız”
Marlo Morgan

 

Kaz dağları bölgesi, Türkiye’nin cennet köşelerinden biri. Ormanları, eşsiz ekosistemi, endemik bitki örtüsü ve etkileyici faunası ile Türkiye’nin ve Dünya’nın doğa harikası. Bize  dedelerimizden kalan bir mirastan öte çocuklarımıza bırakmamız gereken ender görülen bir emanet. Son günlerde ise ülkemizin bu cennet köşesi, Kirazlı bölgesinde yapılması planlanan altın ve gümüş madeni yüzünden büyük bir tartışmanın konusu oluyor.

 

Kısaca olayları özet geçmek istersek; sorun Kanadalı Alamos Gold maden şirketinin Çanakkale Kirazlı bölgesinde altın ve gümüş madeni açmak için gerekli izinleri Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı’ndan alması ile başladı. Daha sonra madenin inşaatı için yapılan ağaç kesimleri ve kazılar bölgede büyük tepki çekip kamuoyunun gündemine oturdu. Maden sahasının yakınındaysa projeye karşı direniş için 26 Temmuz’da başlatılan nöbet eylemi başladı.Su ve Vicdan Nöbeti’ne katılanların sayısı her geçen gün artarken konu, ülke kamuoyunun da iyiden iyiye dikkatini çekti. Şirket, maden sahasının çevreye zararının en az düzeyde olduğu konusunda ısrar ederken, çevre gönüllüleri maden çalışmaları sonrası bölgenin ekosisteminde meydana gelecek olan zararların geri dönülmez derecede büyük olacağını iddia ediyorlar.

 

Kanada ve Meksika’da çeşitli madenleri üretime geçmiş olan Alamos Gold, Kanada menşeili bir şirket. Şirket, Türkiye’deki faaliyetlerini iştiraki olan, yüzde 100 sahibi olduğu Doğu Biga Madencilik üzerinden faaliyet gösteriyor.  Proje Çanakkale Merkez (26km) ile Çan ilçesi arasında kalan bir bölgede yürütülüyor.  Şirket proje ile 2020 yılında üretime geçmeyi ve beş yıllık süreç boyunca açık ocak işletmeciliği ile 514 bin ons altın ve 3.5 milyon ons gümüş üretmeyi planlıyor.

Alamos Gold’un sitesi de incelendiği zaman şirketin özellikle ön plana çıkardığı politikasının “düşük maliyetli üretim” olduğu görülüyor. Şirketin internet sayfasında Alamos Gold’un hedefleri olarak “düşük maliyetli üretim, finansal performans ve hissedarlara değer sağlamada liderlikten” bahsediliyor.

 

Özellikle hissedarlarına Türkiye’de yürüteceği çalışmaları anlatırken kullandığı dilin de bu doğrultuda olduğu gözleniyor. Şirketin sitesinde Kaz Dağları’ndaki proje için şu ifadeler kullanılıyor: “Türkiye’deki Kirazlı Altın Projemiz düşük maliyetli ama kısa vadeli önemli bir üretim artışını ifade ediyor. Düşük sermayesi ve işletme maliyetleri ile Kirazlı, herhangi bir altın projeleri arasında en büyük getiriyi getirecek projelerden biri olarak görülebilir” Yine şirketin CEO’su John McCluskey’un Bloomber kanalında yaptığı açıklamalarda bu konu gündeme geliyor ve düşük maliyet yüksek kazanç konusunda hissedarlara güvence veriliyor.

 

Hukuki duruma gelince, proje ÇED olumlu kararına karşı açılan dava sürerken, Çanakkale Valiliği tarafından şirkete gayrı sıhhi müessese izni verilince şirket, proje alanında çalışmalarına başlıyor. Işte ipler de bu noktadan sonra geriliyor.

Projeye karşı çıkanlar bir çok farklı çevreye duyarlı itirazlarda bulunuyorlar. İtirazlardan biri öncelikle Çanakkale’nin tek içme suyu kaynağı ve tarımsal sulama için de kullanılan Atikhisar Barajı’na siyanür ile yapılan açık ocak işletmeciliği ile zarar verme riski. Bu aslında bölgede geri dönülemez bir çevre felaketi meydana gelme riskini de beraberinde getiriyor.  Bölgenin neredeyse yüzde 50’si ormanlarla kaplı olması ülkemizdeki bir çok endemik bitkiye ev sahipliği etmesi ve ormanlardaki canlı hayatın aktifliği riskin sonuçları açısından büyük önem taşıyor.  Şirket ise bu riskleri reddetmese de projenin tüm uluslararası standartlara sahip olduğunu ve tüm yasal yükümlülükleri de yerine getirdiklerini söylüyor. Böyle bir zararın olmayacağını iddia eden şirket daha sonra başka ülkelerde aldığı Çevre Koruma Ödüllerini örnek gösteriyor.

 

Fakat bu söylemler yaşanan orman katliamı sonrası tamamen havada kalıyor. Şirket ÇED alanı içerisinde ünitelerin kurulacakları alanlarda kesilmesi öngörülen ağaç sayısı 45 bin 650 adet olarak hesaplandığı söylerken Türkiye’nin önde gelen çevre örgütlerinde TEMA Vakfı uydu görüntüleri üzerinden yaptığı incelemelerle maden sahası ve yol bağlantılarında 195 bin ağaç kesildiğini savunuyor. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı ise alanda kesilen ağaç sayısının 13 bin 400 olduğunu belirtiyor.

 

Çanakkale Kent Konseyi yörede 40’a yakın maden projesinin olduğunu, Kirazlı’daki mücadelenin diğer projelerin de önüne geçmek adına çok önemli olduğunu belirtirken Projenin ÇED olumlu kararının iptaline karşı Çanakkale Belediyesi ile Kaz Dağı ve Madra Dağı Belediyeler Birliği tarafından açılan dava devam ediyor.

 

Fakat rakamlardan ve tartışmalardan öte ağaç kesimleri sonrası bölgenin aldığı hal, insan doğa mücadelesinin ne ölçüde çirkinleşebileceğinin bir göstergesi gibi karşımıza çıkıyor. İstatistiklerden ve mevzuat kavgasından ayrı olarak karşımızda yok olmuş ve bir nevi çöle dönüşmeye başlamış bir ormanlık saha çıkıyor.  Binlerce ağacın katledildiği ve ekosistemin zarar gördüğü bir görüntü çevre duyarlılığı olan herkesin yüreğini sızlatıyor.  20 bin ton siyanürün kullanılacağı böyle bir proje için “Gerçekten o altınlar için bu güzelliklere kıymaya değer mi?” sorusu gündeme geliyor. “Böyle bir güzelliğin, vatanın cennet bir parçasının belki de geri dönülemez olarak zarar görmesi herhangi bir maddi bir bedel ile tazmin edilebilir mi?” sorusuna cevap aranıyor.

 

Daha da ötesinde etik ve uyum konuları ile ilgili değişik soruların da tartışılması gerekiyor. Alamos Gold’un internet sayfasında gerek iş etiği kodunu, gerek sürdürülebilirlik raporlarını gerek ise bir çok sosyal sorumluluk projesini bulabiliyoruz. Bunların herşeyin çok güzel resmedildiği ve uzmanlarca hazırlanmış belgeler olduğu anlaşılıyor. Özellikle sosyal sorumluluk projeleri bir soruyu akla getiriyor. Kirazlı’da yapılmış olan bir sağlık tesisi binlerce ağacın kesilmesi ile sonuçlanacak ve onbinlerce ton zehirin doğaya karıştığı bir projenin aklanması için yeterli olabilir mi? Acaba bu tür faaliyetleri bir göz boyama bir illüzyon olarak alabilir miyiz? Bir çok endemik türün yok olma riskinin olduğu böyle bir proje için bölgede sosyal sorumluluk faaliyetleri yapmak iş etiğinin neresine denk düşüyor?

 

Yine etik ve uyum konuları ile ilgilenenler için ilginç bir tartışma konusu da şirket hissedarlarının durumu. Sonuç olarak şirketler toplumun ihtiyaçlarını karşılanması suretiyle hissedarlarının para kazanması amacıyla kurulan; belli mal ve hizmetler üreten ekonomik varlıklardır. Fakat kar amacı güderken etik ve hukuk dışı davranışlara da sapmamaları gerekmektedir. Hissedarların da kazanç peşinde koşması anlaşılabilir. Fakat bu kazancın kaynağı konusunda hissedarların da şirketleri yönlendirmesi gerekmiyor mu? Şirketin de hissedarlarına karşı sorumluluğu kadar dünyaya, çevreye, topluma karşı bir sorumluluğu yok mu? Altın ve gümüş madeni ile ilgili bir faaliyette bir çevre felaketi riski var ise hissedarların da bu durumu sorgulaması gerekmiyor mu? Yoksa amaç ne olur olsun kazanmak mı? Hukuk cevaz verse bile binlerce ağacın kesileceği bir süreci reddetmek için insanın vicdanın dinlemesi gerekmez mi? Benzer şekilde Kanadalıların kendi ülkelerinde doğan bir şirkete dünyanın başka bölgelerine zarar verip vermemesi konusunda sorular sorması gerekmiyor mu? İşte tam burada iş etiği karşımıza çıkmıyor mu?

 

Yine şirketin etik kodunu incelersek sitesinde türkçesi de bulunan “İş Ahlakı ve Etik Kuralları” olarak adlandırılan metin 13 sayfadan oluşuyor. İlk maddesi ise şirketin “dürüst ve etik bir şekilde hareket etmeyi taahhüt ettiğini belirtiyor”. Gayet anlaşılabilir ve ayrıntılı yazılmış metin, birçok etik kodu olmayan şirket için çok iyi bir iyi uygulama örneği olabilir.  Fakat etik kod bile şirketi kazanç ile etik arasındaki mücadelesinde korumaya yetmiyor gibi gözüküyor. Orman alanların yok olması, suların kirlenmesi ve doğal hayatın zarar görmesi risklerini taşıyan bir proje sırf maliyeti düşük diye etik sorunlar görmezden gelinebiliyor. Ülke ve bölge halkının seslerine kulak tıkanıyor. Bu durum aslında etik kodlarının şirketin kültürü haline gelmediği ve içselleşmediği zaman sadece boş bir metinden ibaret olduğunu bir göstergesi olabilir mi?

 

Aslında genel olarak buradaki tartışma somut olayda kısmen hukuki sorunlar bile olsa da etik ve hukuk arasındaki farkı da bize gösteriyor. Buradaki tartışmalar her hukuka uygun faaliyetin etik de olduğuna dair görüşü geçersiz hale geliyor. Fotoğraflarda açık olarak görülen ağaç katliamları, bölgeyi sürdürülebilir(!) şekilde etkileme riski olan siyanür kullanımı ve genel olarak Çanakkale ve Türk halkının itirazları hukukun arkasına saklanan gerekçelerle göz ardı ediliyor. Oysa ki şirket iş etiğinin temel ilkelerine daha fazla saygı gösterse belki de şu an yaşanan tartışmaların veya gelecekte meydana gelebilecek trajedilerin önünü alabilecekken bu yolu seçmiyor ve sadece kazançları için bu gerçeği göz ardı etmeyi tercih edebiliyorlar. Oysa unutulmaması gerekir ki etik itibarı oluşturur ve itibar da uzun vadede sürdürülebilir kazancı sağlar. Belki de söz konusu şirketin anlı şanlı yöneticilerine Gandhi’nin şu sözünü hatırlatmakta fayda var: “Dünya, herkesi doyuracak kadar kaynağa sahiptir. Ama herkesin açgözlülüğünü doyuracak kadarına değil”.

 

Yazar: Ali Cem Gülmen

Makalelerdeki görüş ve yorumlar yazar veya yazarlara ait olup , Etik ve İtibar Derneği’nin konu ile ilgili düşüncelerini yansıtmamaktadır.

 

Djangolar tamam ama Stephen’ları ne yapacağız?

Ünlü Yönetmen Quentin Tarantino’nun bir başyapıt sayabileceğimiz Django Unchained filmini unutulmaz karakterlerden biri de Samuel L. Jackson tarafından canlandırılan kötücül Stephen karakteri idi.

Karakter köle olmayı o kadar benimsemişti ki köleliğe karşı çıkanlara neredeyse köle sahiplerinden daha fazla kin besliyordu. Onlara olan öfkesi nefreti ve kızgınlığı hiç geçmiyor. Köle sahiplerinden daha fazla onlar ile uğraşıyordu. Kölelere efendilerinden daha sert davranıyor. Onların kaçma isteğini anlayamıyor ve hatta kaçmak isteyenlerin de yakalanmaları için elinden geleni yapıyordu.

 

Aslında Malcolm X’in terimi ile kendisi bir ev kölesi idi. Ev kölesi ünlü insan hakları aktivistine göre şöyle tanımlanabilirdi: “ Ev kölesi evde efendi ile beraber yaşar, güzel giyinir ve -efendiden arta kalanları yedikleri için- daha güzel yemekler yerdi. Efendinin onları sevdiğinden daha güçlü bir sevgi ile efendiye bağlılardı. Efendi “bizim güzel bir evimiz var” dediğinde, ev kölesi de “evet bizim güzel bir evimiz var” derdi.  Efendinin evi yansa söndürmek için ev kölesi efendiden daha fazla çalışır. Efendi hastalansa ev zencisi “Biz hasta olduk” der. Kendisini efendisi ile bir bütün olarak görmektedir. Gidip ona “Hadi kaçalım, özgür olalım” dediğinizde, size “Sen çıldırdın mı? Buradan daha güzel bir evi, bu giysileri, yemekleri başka nerede bulabilirim” diye yanıt verir”

 

Aslında Marksist bir kavram olan “Yanlış Bilinç” de benzer bir şekilde kavrama yaklaşır. Toplumdaki yapılan işçi sınıfını aldattığını söyleyen görüşe göre işçi sınıfı bulunduğu konumu anlayamaz ve kendi sınıfına bir nevi ihanet eder. Dünyayı da yönetici sınıfların bakış açısı ile görür ve ona göre karar verir.

 

Peki günümüz iş dünyasında çoğu zaman buna benzer Malcolm X’in deyimi ile ev kölelerinin zulmü ile karşılaşılıyor mu?   Müdürün veya kendisinin mobbing’e varan davranışları için “işlerin böyle yürümesi gerekiyor, yoksa herkes yayıyor valla” diyen birileri her zaman olmuyor mu? Peki ya ücretlerin yetersizliği konusunda “sonuçta ekonomik buhran içindeyiz, ne yapsın patron canım? Son model arabaya da mı binmesin?” diye ortalıkta gezen birisi yok mu?  Mesai saatlerinin dışında çalışıp bunu da yöneticilerinin veya çalışma arkadaşlarının gözüne sokup sonradan da bunun bir rutin haline gelmesini sağlayanlar gönüllü kölelere iş dünyasının her aşamasında her seviyesinde rastlamıyor muyuz? Etrafta birileri “ülkede işsizlik sorunu yok; iş beğenmeme sorunu var” diye insanların zor ve kendilerini mutsuz edecek şartlarda çalışmasına bahane bulmuyor mu? Yine benzer şekilde şirketinin daha başarılı olması için yolsuzluğa sonuna kadar batmasını bile “öteki türlü bu kadar insan işsiz mi kalsın” diye açıklayacak çalışanlara rastlamıyor muyuz? “

 

Bunların yanı sıra bu tarz Stephen tarzı çalışanların en çok zarar verdiği kurum ihbar ve bildirim sistemleri olarak göze çarpıyor.  Gördüğü bir yanlışlığı ihbar eden bir çalışana sonuna kadar misilleme uygulayan bu tarz kişiler bunun yanı sıra ihbar eden; gammaz, ispiyoncu veya hain olarak görülmesini ve kendini suçlu hissettirmek için elinden geleni yapıyorlar. Bütün bir sistemin itibarsızlaşması aslında bu tür ev kölelerinin yarattığı güvensizlik ortamı yüzünden meydana geliyor. İhbar ve bildirim politikalarının işlevsiz kalması için elinden geleni yapan bu tür kişiler etik suistimallerin şirket içinde bir hastalık gibi yaygınlaşmasına sebep oluyorlar.

 

Her türlü kurumun aslında kısa vadede işine yarayan ama uzun vadede kendisinin tüm kimliğine, tüm kültürüne, tüm itibarına ve tüm etik ve uyum programına büyük zararlar verecek kişilere karşı önlemlerini alması gerekiyor.  Etik kültürün kurumun tüm hücrelerine nüfuz etmesi ve bu tür bir kraldan çok kralcı anlayışın kurumdan defedilmesi gerekir. Yoksa ileride bu tür bir anlayışın ortaya çıkaracağı sonuç şirketi bir felaketin eşiğine kadar götürebilir.

 

Makalelerdeki görüş ve yorumlar yazar veya yazarlara ait olup , Etik ve İtibar Derneği’nin konu ile ilgili düşüncelerini yansıtmamaktadır.

ETİK MİTLER; Avlanmak ya da Avlamak Zorunda Değilsin!

Kapitalizmin doğası gereği iş etiğini içermediğini düşünenler olduğu gibi, kapitalizmin iş etiğini dışlamadığına ama başarılı bir iş yürütmek için iş etiğinin engel olduğuna inananlar da bulunuyor. Bu konuda iş etiğinin karşısında direnenlerin, aslında iş dünyasında iş etiğini dışlayan mitlere fazla önem verdikleri söylenebilir. Oysa mitler her zaman tartışmaya açıktır…

Son yıllarda iş dünyasında iş etiğinin giderek önem kazandığı görülüyor. Artık iş dünyası küresel ekonomiye yılda 1 trilyon dolar maliyeti olan yolsuzluk ve etik dışı davranışlardan kurtulmak konusunda ciddi önlemler alıyor. Şirketler verimliliği azaltan, adil rekabeti baltalayan ve zararları artıran engellerden biri olarak gördükleri yolsuzluk ve etik dışı davranışlardan kurtulmak istiyorlar. Fakat yine de etik olmanın ve dolayısı ile iş etiğinin gerçekçi olup olmadığı konusunda şüpheleri olanlar var. İlk olarak kapitalizmin doğası gereği iş etiğini içermediğini düşünenler olduğu gibi, kapitalizmin iş etiğini dışlamadığına ama başarılı bir iş yürütmek için iş etiğinin engel olduğuna inananlar da bulunuyor. Bu konuda iş etiğinin karşısında direnenlerin aslında iş dünyasında iş etiğini dışlayan mitlere fazla önem verdikleri söylenebilir.

Peki nedir bu mitler?

  • Ya avla ya da avlan
  • En iyi olan sağ kalır
  • Etik dışı davranışın çok da zararı yoktur
  • Roma’da iken Romalıların yaptığı gibi yap
  • Önemli olan tek şey kâr zarar satırıdır.

Şimdi bu mitlere yakından bakıp, ne kadar geçerli ve 21. yüzyıl dünyasına ne kadar uyumlu olduklarını görelim…

YA AVLA YA DA AVLAN

Bu mite göre iş dünyası vahşi bir orman gibi düşman bir çevredir. İş dünyasının aktörleri bu vahşi ormanda yalnızdır. Ya rakiplerinizi yersiniz ya da onların sizi yemesine izin vermek zorunda kalırsınız. Fakat mitin en büyük sıkıntısı iş dünyasının sosyal bir etkileşim olduğunu unutup iş dünyasındaki tek önemli şeyin kendi çıkarlarınız olduğudur. Sadece kendi çıkarını düşünen ve çıkarı dizginleyemeyen zihniyet Thomas Hobbes’un deyimi ile “yalnız, yoksul, iğrenç, hayvanca ve kısa” bir yaşama sahip olacaktır. Karmaşık ilişkiler ağına sahip, küreselleşmiş iş dünyasında kurtlar sofrası mitine göre yaşamak düpedüz kendinizi yalnızlığa iterek kötü ve zarar görmüş bir itibarla sonlanacaktır. Günümüz iş dünyasında ilerleye bilmek için sağlıklı ilişkiler kurmak zorunludur. Bir faaliyetin sonunda her paydaşın birbirine asgari saygı göstermesi artık bir seçenek değil zorunluluktur. Bir işadamı tedarikçilerine karşı yükümlülüklerine saygı göstermezse ne olacağı ya da kendisini çalışanlarından, müşterilerden ya da kredi verenlerden soğutursa sonuçların  neler  olacağını  hayal  etmek güç değildir.

EN İYİ OLAN SAĞ KALIR

İş dünyası genel olarak rekabete dayanır ve sadece en güçlü ve en iyi olanlar sağ kalacaktır. Doğal seleksiyon gibi sadece bu düzende ayakta durabilenler, bu düzene uyabilenler; yollarına devam edebilecektir. Bu mite göre iş dünyasının rekabetçiliği sizin rakiplerinizin çıkarları hakkında kaygılanmanızı bırakmanızı gerektirir. Çok sert olmanız ve rakiplerinizi devre dışı bırakmak için elinizden geleni yapmanız gerekir. İş dünyasında bu açıdan etik tehlikelidir. Sizi yumuşatır ve sağ kalma şansınızı azaltır.

Evet rekabetin iş dünyasındaki önemi gerçekten büyüktür. Fakat mitin sorunu rekabetin önemini vurgulamasında değil, “kazanmak için herşey mubahtır” düşüncesinin aklanmasına izin vermesidir. Bu açıdan söz konusu mitte üç önemli eksik bulunmaktadır: “Rekabet etiği dışlamaz”, “Etik süregelen rekabet için bir ön koşuldur” ve “İşbirliği rekabet kadar önemlidir”.

Eğer rekabet adına etik bırakılırsa genel olarak iş dünyasının oynadığı oyun tehlikeye düşer.

Rüşvet, dolandırıcılık ve insan haklarının çiğnenmesi gibi etik-dışı davranışlar ile baştan sona kirlenmiş iş çevreleri yatırımcıları ürkütüp kaçırır.

İş dünyasında yalnızca en iyi olanların sağ kalması mitindeki bir hata da, rekabeti aşırı vurgulaması ve işbirliğinin işin başarısında oynadığı role hakkını yeterince vermemesidir. Tam olarak rekabetçi olabilmek için, bir işletmenin sık sık rakipleri ile işbirliği yapması gerekmektedir. Sık sık, özellikle küçük ve orta büyüklükte işletmeler durumunda, başarının anahtarı, iş alanındaki rakipleri ile işbirliği yapma yeteneğinde yatar. Başarılı işbirliği rakipler için temel bir saygıyı ve işbirliği ilişkisinde verme ve alma arasında hakça bir dengenin kurulmasını gerektirir. Bu konuda profesyonel bisiklet yarışındaki doping çok iyi bir örnek olabilir. Tour de France gibi önemli bisiklet yarışlarında birçok profesyonel bisikletçinin yasaklanmış, performans artırıcı ilaç kullandığı saptandığı için, bu sporda bir kriz yaşanmıştır.

Seyirciler bisiklet sporuna duydukları saygıyı ve ilgiyi yitirince televizyon şirketleri önemli bisiklet turlarına ayırdıkları yayın süresini azaltmıştır. Sponsorlar da doping skandalları ile ilişkilendirilmekten rahatsızlık duymakta ve desteklerini geri çekmektedir. Böylece kazanmak için gereken her şeyi yapma tutumu yalnızca bireysel bisikletçilere değil, bir bütün olarak bisiklet sporuna da zarar vermektedir.

ETİK DIŞI DAVRANIŞIN ÇOK DA ZARARI YOKTUR

Bu mit esas olarak etik dışı davranışın yanlış olmasına karşın, topluma büyük bir zarar vermediği görüşüne dayanır. Evet, etik dışı davranışlar doğru değildir ama o kadar da kötü değildir. Birkaç kişiye zararı olsa da topluma zararı olmayacaktır. Hatta toplum için bazen dolaylı yararları da olabilir. Özellikle ekonomik büyüme için bazen etik dışılık fayda bile yaratabilir. Yolsuzluk, suiistimaller ve rüşvet gibi etik dışı davranışlar ile elde edilen para çoğu zaman ekonomiye geri dönmekte ve bir canlılık yaratmaktadır. Hiç olmazsa insanların yaralanmasına veya hayatlarını kaybetmesine sebep olan diğer suçlar gibi çok ciddi sonuçları olmamaktadır.

İşte bu mit kelimenin tam anlamıyla en tehlikeli mitlerdendir. Hiçbir doğruluk payı olmadığı gibi etik dışı davranışların rasyonalizasyonuna neden olmaktadır.

Üstelik etik dışı davranışlar hem doğrudan hem de dolaylı olarak hayat kayıplarına veya yaralanmalara sebep olabilmektedir. Yolsuzluğun yoğun olduğu ülkelerde çoğu zaman diğer hizmetler aksadığı için ülkeler her türlü felakete karşı savunmasız hale gelmektedir. Mesela yolsuzluğun fazla olduğu bir ülkede Çevre Bakanlığı’na verilen bir rüşvet ile bir fabrika gereken önlemleri almaktan kendini kurtarabilir ama sonrasında yaşanan bir çevre felaketi ile onlarca kişinin zarar görmesine sebep olunabilir.

Aynı şekilde bu yaklaşımı, depremlerde meydana gelen bina yıkımları için de kullanabiliriz. Birçok depremde ölü ve yaralı sayısının artmasında; binalarda kullanılan betonun kalitesizliği, zemin analizinin iyi yapılmaması ile kolon ve kirişlerin yeterli tasarlanmaması gibi sebeplerin rol oynadığı biliniyor. Peki bu eksikliklere rağmen bu binalar nasıl yapılabilmiş? Cevap belli: Yolsuzluk. İşte yolsuzluğun binlerce insanın hayatını etkileyebileceğinin en gerçek göstergelerinden biri daha.

 

ROMA’DA ROMALILAR GİBİ DAVRANILIR

Her zaman duyduğumuz bir mazerettir: “Ya, bizim sektörde işler böyle yürüyor”. Bu mite tutunan insanlar, etik dışı davranışa karşı koymayı akıntıya karşı yüzmek gibi manasız bulur. Eğer belirli bir bağlamda ya da ülkede etik dışı davranış norm ise, kesinlikle işin yapılma yolu olarak kabul edilmesi gerekir. Etik dışılığın hâkim olduğu çevrede bir kişinin çabaları nasıl etik bir fark yaratabilir? Öyleyse, eğer onları yenemiyorsanız, onlara katılın. Ya da “Roma’da iken, Romalıların yaptığı gibi yapın”.

İlk bakışta kulağa çok da aykırı gelmese de bu mitin daha derin bir çözümleme ile büyük bir hataya düştüğü ortaya çıkar.

Bireylerin grup baskısına yatkın oldukları iyi bilinen bir olgudur. Bu nedenle kabul edilemez davranışlara girişmek çevrede aynı şeyi yapan başkaları olduğu zaman daha kolaydır. Grup baskısının anlaşılabilir olması onu bağışlanabilir kılmaz. Genç bir insanın akran baskısının etkisi altında bir suç işlemesi psikolojik bir bakış açısından anlaşılabilir ama bu fiili, etik olarak daha kabul edilebilir kılmaz. Başkaları ile birlikte etik dışı davranışa yönelmeniz, eylemlerinizin etik dışılığı için hiçbir özür sağlamaz.

Etik dışı davranışları salt yaygın oldukları için kabul etmeye başladığımız zaman, neyin kabul edilebilir olduğuna ilişkin yargılarda bulunma yeteneğimizi de terk ederiz.

ÖNEMLİ OLAN TEK ŞEY KÂR-ZARAR SATIRIDIR

Bu mite göre, bir şirket sadece tek bir şey ile ilgilenir: Kâr. Hesaplarınızda kâr ya da zararı belirten en son satır iş dünyasında başarılı olup olmadığınızın tek ölçüsüdür. Bu satır üzerinde olumlu etkisi olan her şeyin arkasından gidilmeli ve dikkati ondan saptıran her şey bir yana atılmalıdır.

Şirketlerin faaliyetini sürdürebilmek için kârlı olması gerektiği elbette doğrudur. Bununla birlikte, kârın işletmeye temel olduğunu kabul etme ve kârın iş yapmada önemli tek şey olduğu savı arasında büyük bir ayrım vardır. Bir şeyin temel olduğunu söylemek, onun önemli olan tek şey olması demek değildir. Örneğin yaşamak için oksijene ihtiyacım var demek, oksijenin benim için önemli olan tek şey olması demek değildir. “Oksijen olmaksızın ölürüm” ama bu demek değildir ki oksijen tek yaşam kaynağıdır.

Benzer olarak işi sürdürmek için kâr gereksinimi otomatik olarak kâr etmenin işletmenin tek amacı olması demek değildir. Meşru bir şirket olarak çalışmak için bir şirketin hiç olmazsa topluma zararlı olma- yan ürünler ya da hizmetler sağlaması gerekir. Şirket ve toplum arasındaki bu etik ilişkiye sık sık bir şirketin “faaliyet izni / license to operate” olarak değinilir. Faaliyet izni toplum tarafından bir şirkete faaliyette bulunması ve kâr etmesi için izin verildiği ama topluma zarar vermemesi koşulu üzerine verildiği biçimindeki gizli bir anlaşmayı belirtir. Dolayısıyla iş dünyasında önemli olan tek şeyin kâr-zarar satırı olduğu miti tamamıyla doğru değildir.

Bir şirket ve paydaşları arasındaki karmaşık ilişkileri sürdürmede etiğin rolü, çalışanlardan saygı, kendini adama ve yaratıcılık elde etmede etiğin rolü ve ayrıca bir işletmenin itibarını koruma ve artırmada etiğin hayati rolü etik ve finansal başarı arasındaki bir halka  için  güçlü bir kanıt oluşturur. Öyleyse kâr-zarar satırı adına etiği iş dünyasından silmenin bir anlamı yoktur.

Mitler, her zaman yol göstermez, onlar toplumun genel geçer düşünceleridir sadece. Onları anlamak ve yeni yollar bulmak gerekir, geleceğin mitlerini yaratmak için…

Makalelerdeki görüş ve yorumlar yazar veya yazarlara ait olup , Etik ve İtibar Derneği’nin konu ile ilgili düşüncelerini yansıtmamaktadır.

Ölümüne Çalışmak ya da Karoshi

Günümüz dünyasında hayatta kalmak için elbette çalışmak gerekiyor ancak görünen o ki çalışmak kimi zaman ölmekle eşdeğer hale gelmiş durumda.

Japonya ekonomisi, yaklaşık 4 trilyon dolarlık milli gelirle, ABD’den sonra dünyanın ikinci en büyük milli ekonomisini oluşturuyor. 2017 Mayısı’na kadar olan veriler, 90’lı yıllarda duraklamaya başlayan Japon ekonomisinin son 10 yılın en uzun yükseliş serisini kaydettiğini gösteriyor. Ekonomik verileri gösteren bu madalyonun öbür yüzünde ise sokaklarda uyuyakalıncaya hatta ölünceye kadar çalışmaya zorlanan Japon halkı var. “Karoshi” adıyla dillerine geçmiş olan tabir ölümüne çalışma durumunu ifade ediyor. Japonya duraklarında, metro istasyonlarında insan sağlığını tehdit edecek boyutlarda çalışmaktan yığılıp kalmış insanlara rastlamak sıra dışı bir durum değil. Son yıllara kadar fazla gündeme getirilmeyen bir konu olan Karoshi, yalnızca fiziksel değil psikolojik çöküntülere de yol açarak intiharlara sebebiyet veriyor. Japon dilinde bu durumun da bir kelimesi var, Karoshi sonucundaki intiharlara “Karojisatsu” deniyor.


MATSURI TAKAHASHI ADINDA GENÇ BİR KADIN

İkinci Dünya  Savaşı sona erdiğinde yerle bir olan Japon ekonomisinde 1945- 1970 yılları arasında ciddi bir yükseliş yaşanırdı. Bu yıllar arasında da uzun çalışma saatleri ve ağır çalışma koşulları sebebiyle 30-40 yaş arası ölümler yaygındır. 1980’li yıllarda ise krizle beraber işsiz kalma endişesi baş gösterir ve çalışanlar işlerine iyice bağımlı hale gelirler. Dolayısıyla uzun çalışma saatlerinin Japon kültürünün bir parçası haline geldiği söylenebilir ancak elbette bu, durumu meşrulaştırmaz hatta daha fazla mücadelenin gerekliliğini ortaya koyar. Dünya’nın 5. en büyük reklam şirketi Dentsu’nun dokuz aylık çalışanı 24 yaşındaki genç bir kadının intiharıyla halkın tepkisini tetikleyen bu duruma karşı hükümet yeni yeni adım atmaya başladı. Matsuri Takahashi adındaki genç kadının intiharına kadar, bahsedilen şirketin kılavuzunda “Bir kere başladıktan sonra seni öldürse bile bırakma” (Once you start, don’t quit – even if it kills you) ibaresi yer alıyordu.

Başbakan Shinzo Abe’nin çalışma reformu kapsamında fazla mesai ayda 100 saat ile sınırlandı ancak Çalışma Bakanlığı’nın açıklamasına göre ayda 80 saatin üzerinde yapılan fazla mesai insan sağlığını tehdit ediyor. Japonya’da günlük standart mesai saati ise sekiz saat olarak düzenlenmiş durumda; yani ayda 20 çalışma günü üzerinden düşünüldüğünde devletin getirdiği kısıtlama ile bir kişinin 8+5 saat çalıştırılmasında yasal olarak bir sakınca yok. Basitçe bir hesapla bu düzenleme ile haftada beş gün çalışan bir kişinin haftada 60, ayda 240 ve yılda ise 3120 saate denk gelen bir zaman dilimini çalışarak geçirmesinin önünde yasal bir engel olmadığını görebiliyoruz. Şimdiye kadar Japon hükümetinin attığı ilk adım olan mesai saati kısıtlaması, her yıl binlerce insanın kalp krizi, nefessiz kalma, intihar gibi sebeplerle ölümüne sebep olan Karoshi’yi engellemekten en az 20 saat uzak görünüyor.

TÜM SEKTÖRLER AYNI

Japon medyasının konuyu ele almaktaki çekincesi, eski bir medya sektörü çalışanı tarafından kendi çalışma şartlarına bağlanıyor. Çoğu gazetenin hem sabah hem akşam yayını bulunuyor ve bu sebeple bir yayın kuruluşunun haftada 80’i bulan çalışma saatleri ile 7/24 yayında olması sıradanlaşmış bir durum. Hatta aynı kişi, gece vardiyasındaki görevlerinden birinin de müfettişler geldiğinde onlara sunmak üzere sahte çalışma saati belgeleri hazırlamak olduğunu aktarıyor. Bunun yanında doktorluk gibi aciliyet teşkil eden sektörlerde de fazla mesai saatleri ayda 300’lere dayanıyor ve tabii kaçınılmaz olarak ölümleri beraberinde getiriyor. İnsanları iyileştirmek, hayatta tutmak, onlara daha kaliteli bir yaşam standardı sunmak gibi amaçlara hizmet eden doktorların ve sağlık personellerinin kendi hayatlarına müdahale edemeyişleri son derece üzücü ve kendi doğasıyla çelişen bir durum.

Karoshi, herhangi bir sektörle sınırlı olmadığı gibi Japonya ile de sınırlı değil. Benzer çalışma saati uygulamaları ve benzer sonuçlar Güney Kore, Hindistan, Tayvan ve Çin gibi ülkelerde de karşımıza çıkıyor. Hatta burada ismi geçmeyen diğer birçok ülke de tamamen masum değil; yalnızca henüz bu durumu ifade edecek kelimeleri bulunmuyor. Örneğin 2013 yılının Ağustos ayında, Moritz Erhardt adındaki stajyer 72 saatlik çalışmanın ardından evinde ölü bulunmuş. Londra’da Ameri kan Merrill Lynch Bankası’nda çalışan 21 yaşındaki Erhardt’ın yoğun ve stresli çalışma temposunun tetiklediği epilepsi hastalığı sebebiyle öldüğü belirtiliyor. Ölümünün ardından banka, stajyerlerin çalışma saatini günde 17 saat ile sınırlandırmış bulunuyor.

ÇALIŞMAK İÇİN YAŞAMAK

Ülkemize baktığımızda ise OECD’nin üye ülkeler arasında yaptığı araştırma sonuçlarına göre Türkiye oransal olarak en çok fazla mesainin yapıldığı ülkelerden biri. Araştırmaya göre Türkiye’de çalışanların %43’ü haftada 50 saat ve üzerinde çalışıyor. Yine aynı raporda “iş ve yaşam dengesi”nde kötü performans sergilediği belirtilen Türkiye’de yasal olarak günlük çalışma saatinin günde 11 saati, bir yılda ise en fazla 270 saati geçmemesi gerekiyor. Diğer yandan bu saatler aşıldığında işveren fazla mesai ücreti ödeme yükümlülüğü dışında herhangi bir cezai yaptırıma tabi değil. Günümüz dünyasında hayatta kalmak için elbette çalışmak gerekiyor ancak görünen o ki çalışmak kimi zaman ölmekle eşdeğer hale gelmiş durumda. Yani ava giden hâlâ avlanıyor, yalnızca bu defa silahlar tek bir elde toplanmış bulunuyor. Değerlerimizi insan merkezli belirlerken, kazançları kurum merkezli ve tek taraflı belirlediğimiz noktada insani değerler makyajdan öteye geçemiyor ve hep beraber kaybediyoruz, kaybedeceğiz.

Kaynakça:

https://www.forbes.com/sites/adelsteinjake/2017/10/30/japan-isliterally-working-itself-to-death-how-can-itstop/#5e214a022f14

https://tr.sputniknews.com/asya/201612291026542368-calisaniintihar-eden-japon-yonetici-istifa-etti/

http://www.straitstimes.com/asia/east-asia/will-japan-finally-face-up-to-karoshi

https://www.cnnturk.com/video/ekonomi/turkiye/turkiye-fazla-mesaide-dunya-lideri

http://www.diken.com.tr/durmak-yokoecdye-gore-turkiye-fazla-mesaide-ilksirada/

http://www.bbc.com/capital/story/20160912-is-there-such-thing-asdeath-from-overwork

Yazar: Cansu Kızılkaya

Makalelerdeki görüş ve yorumlar yazar veya yazarlara ait olup , Etik ve İtibar Derneği’nin konu ile ilgili düşüncelerini yansıtmamaktadır.

Etik, Cassandra ve Lanet

Yunan mitolojisinin en bahtsız kahramanlarından biri olan Cassandra’nın hikayesi ilginç olduğu kadar trajiktir. Cassandra, Troya Kralı Priamos ile Kraliçesi Hekabe’nin efsanevi bir güzelliğe sahip olan kızlarıdır. Koyu kahverengi kıvırcık saçları ve kahverengi gözlerinin yanı sıra çok da zeki bir kadın olan Cassandra biraz da çılgın karakteri ile biliniyordu.

Çevresindeki herkesi zekası ve güzelliği ile etkileyen Cassandra’nın hayata dair iki büyük arzusu bulunmaktadır. Bu arzulardan biri rahibe olarak Tanrılara hizmet etmek diğeri ise geleceği görme yeteneğine sahip olmaktı.

Bir gün karşısınıza çıkan Yunan Tanrısı Apollon’un bu kadar güzel ve zeki bir ölümlüden etkilenmemesi beklenemezdi.  Görür görmez aşık olduğu Cassandra’ya eğer kendisi ile birlikte olursa ona geleceği görme yeteneğini bahşedecekti. Cassandra bir daha önüne çıkmayacak kadar değerli olan bu teklifi kabul eder. Fakat daha sonra bundan vazgeçer.

Çünkü eğer Apollon ile birlikte olursa rahibe olma şansını kaybedecektir. İşte burada büyük bir hata yapar ve Apollon’u kandırmayı planlar. Kendisine geleceği görme yeteneği verilir verilmez  kararından vazgeçtiği söyler.

Apollon çok sinirlenir fakat artık yeteneği geri alma şansı da yoktur. Bu yüzden Cassandra’yı lanetler. Hem de öyle bir lanet ile lanetler ki Cassandra böyle bir yeteneğe sahip olduğu için hayatının her anından pişman olacaktır.

Lanet şudur: Cassandra geleceği görecektir ama hiç kimse ama hiç kimse ona inanmayacaktır. Bu yüzden olacakları değiştiremeyecek ve çaresizce olanları izlemek zorunda kalacaktır. Gerçekten de öyle olur. Truva savaşını Paris’in başlatacağını, Helen’in Truva için felaket olacağını ve Truva atının şehire girmesinin Truva’nın sonunu getireceğini hep tahmin eder. Fakat hiç kimse ona inanmaz ve Cassandra’da olayları acı içinde seyretmek zorunda kalır.

Peki böyle bir “lanet” kimi zamanlar zorlu iş dünyasında etik ve uyumun bir kültür olmasını sağlamak ve çalıştıkları şirketlerin fırtınalı bir rekabet ortamında sağlam olarak yoluna devam etmesini isteyen tüm çalışanlar için de geçerli olabilir mi? Etik davranmanın önemini bilen bir çalışanın rüşvet vermenin kısa vadede belki bir şeyler sağlayabileceğini ama uzun vadede bir felaket ile sonuçlanabilecek bir olaylar zincirini başlatacağını onlarca kez anlatmasına rağmen bu öngörüsüne inanılmadığı zamanlar olmuyor mu? Bunun gibi özellikle rekabet hukukunu ihlal etmenin belki şirket için belli bir süre işlerin iyi gitmesine sebep olacağı fakat daha sonra eninde sonunda gerçeklerin ortaya çıkması ile her şeyin çok daha kötü olacağını inatla anlatmasına rağmen kendisini dinletemediği anlar olmuyor mu? Şirketin her zaman uzun vadede etik ile kazanacağını anlatmasına rağmen bu sözleri göz ardı edilmiyor mu? Etik ve uyum yöneticilerinden hukukçulara, insan kaynaklarından her türlü kademede yöneticiler arasında bu tür Cassandra lanetine sahip olduğu düşünen ama hep doğruyu arayanlar bulunmuyor mu?


Peki ne yapmalı? “Aman çok da uğraşmayayım, başım derde girmesin, alemi kahramanı ben miyim?” deyip kenara mı çekilmeli?  Bunu bir neredeyse “kader” gibi görüp çaresizce izlemeli mi? Elbette hayır çalıştıkları şirketlerin daha etik daha dürüst daha doğru olmasını isteyen herkes her türlü uyarıyı mutlaka yapmaya devam etmeli. Ancak böyle olursa, onları Cassandra’nın lanetinden ayıran durum meydana gelecektir. Kaderciliğe değil, doğruları devamlı anlatmaya ve ikna etmeye inanan bir etik savunucusu bu çabalarında eninde sonunda başarılı olacaktır. Tagore’nin muhteşem mısralarını unutmamak gerekir :  Arkanı güneşe çevirme, gölgen önüne düşer, gerçek de böyledir.

Yazar: Ali Cem Gülmen 

Makalelerdeki görüş ve yorumlar yazar veya yazarlara ait olup , Etik ve İtibar Derneği’nin konu ile ilgili düşüncelerini yansıtmamaktadır.

 

 

YOLSUZLUK DEMEK NE DEMEK?

Yolsuzluk demek:

Hesap vermemek demek;

Şeffaf olmamak demek;

Çıkar çatışması demek;

Paravan şirketler kurarak şirketlerin soyulması demek;

İhaleye fesat karıştırmak demek;

Ekonomik zorlama yapmak demek;

Yasadışı bağışlar ile imtiyaz elde etmek demek;

Vergi kaçırmak demek;

Bozuk yol ve kaldırım demek;

Rüşvet paralarının vergi cennetlerine kaçırılması demek;

Kişiye özel kanunlar çıkararak, “kanunlara uygun” ama iş etiğini ayaklar altına alarak iş yapmak demek;

Avukat ve mali müşavirlerin yozlaşmış olanlarının, mesleki ahlak ilkelerine uymayarak etik dışı işlemleri ses çıkarmaması veya teknik bilgilerini kullanarak meşrulaştırması demek;

Sesini çıkaramayan tutsak ve korkak medya demek;

Gördüğü hırsızlığa ve ahlaksızlığa ses çıkarmamak demek;

Temel ihtiyaçları daha pahalıya satın almak demek;

Venezüella’da hamile bir kadının çocuğunu doğuramadığı için ülke değiştirmesi demek;

Afrika’da açıklıktan ölen çocuklar demek;

Ülkenin varlıklarının bir zümrenin zengin olması için harcanması demek;

Bir ülkenin geçmişten gelen ve gelecekteki varlıklarının çalınması demek;

Madenlerde gerekli önlemler alınmadığı için işçilerin ölmesi demek;

Araştırmacı gazetecilerin işsiz kalması, hapse atılması, en kötüsü de Maltalı muhalif gazeteci Daphne Caruana Galizia gibi öldürülmesi demek;

Panama ve Paradise Kağıtları demek;

Çaresizlik demek, yoksulluk demek;

Zenginle fakirin mahkemede eşit olmaması demek;

Yozlaşmış yargı, daha az adalet demek;

Daha az sağlık ve eğitim demek;

Daha az demokrasi demek;

Pink Floyd’un Animals albümündeki Uçan Domuzlar demek;

Sustuğumuz ve kayıtsız kaldığımız yerlerden kanamamız demek.

ACFE’nin 2018 Küresel Suistimal Çalışması’na[1] göre Türkiye’nin de içinde bulunduğu coğrafyada gerçekleşen suistimal vakalarının %60’ı yolsuzluk içeriyor. Uluslararası Şeffaflık Derneği tarafından hazırlanan 2018 Yolsuzluk Algı Endeksi’nde[2] Türkiye son yıllarda en fazla düşen ülkeden biri oldu ve 180 ülke içinde 78. sırada yer aldı. TRACE tarafından yapılan “2018 Rüşvet Risk Matrisi”nde[3] ise Türkiye 200 ülke içinde 130.sırada yer aldı. Kısaca, yapılan tüm itibarlı araştırmalar üzerinde yaşadığımız bu coğrafyada, kabul etsek de etmesek de, yolsuzluğun önemli bir seviyede olduğunu gösteriyor.

Yolsuzluğun evrensel anlamından ve Türkiye’nin yolsuzlukla mücadelede gösterdiği açık başarısızlığından bahsederken, bence bu konuda tek bir şey söylenebilir:

KAN KAYBEDİYORUZ!

WHAT DOES CORRUPTION MEAN?

Corruption means:

To be unaccountable;

To be non-transparent;

To have conflict of interest;

To steal from victim companies by creating shell companies;

To rig bids;

To extort money by using force or threats;

To gain privileges through illegal gratuities;

To evade tax;

To have pavements and roads in bad shape;

To smuggle bribe money to tax havens;

To enact tailor-made laws and then to make business “legitimate” disregarding business ethics;

To have corrupt lawyers and accountants who do not speak up about unethical procedures by violating the principles of professional ethics or legitimizing them using their technical knowledge;

To have cowardly and supressed media which cannot speak up;

Not to speak up against theft and immorality;

To buy basic needs paying more money;

To force a woman in Venezuela go to another country because she cannot give birth in her country;

To have children starving in Africa;

To spend country’s assets to make rich elite individuals;

To steal country’s assets, which come from the past and belong to the future;

To have miners dying due to insufficient precautions in mines;

To have investigative journalists losing their jobs, going to jail, and worse, being killed like opposition journalist Daphne Caruana Galizia in Malta;

To be Panama and Paradise Papers;

To have desperation and poverty;

To have rich and poor being treated unfairly in court;

To have corrupted judgment and less justice;

To have less healthcare and education;

To have little democracy;

To have Flying Pigs in Animals album of Pink Floyd;

To bleed from where we stand by silent and indifferent.

In accordance with the ACFE 2018 Global Fraud Study, %60 of fraud schemes that have occurred in the region where Turkey also belongs to involves corruption. The 2018 Corruption Perceptions Index of Transparency International revealed that Turkey has become one of the big decliners in the last years, ranked 78 out of 180 countries with a score of 41. In the TRACE 2018 Bribery Risk Matrix, Turkey ranked 130 out of 200 countries. In short, all reputable surveys show that, whether we admit it or not, the corruption is very widespread in the region where we live.

Referring to the universal meaning of corruption and the obvious failure of Turkey in the fight against corruption, I believe that just one thing can be said:

WE ARE LOSING BLOOD!

[1] https://www.acfe.com/report-to-the-nations/2018/

[2] https://www.transparency.org/cpi2018

[3] https://www.traceinternational.org/trace-matrix

 

 

Yazar: Fikret Sebilcioğlu 

Makalelerdeki görüş ve yorumlar yazar veya yazarlara ait olup , Etik ve İtibar Derneği’nin konu ile ilgili düşüncelerini yansıtmamaktadır.

Gerçekten Paçayı Kurtaracaklarını Mı Düşünüyorlardı?

Ortaya çıkan büyük yolsuzluk hikayelerinde hep aklımıza şu soru gelir? Gerçekten bu işten kurtulacaklarını düşünmüşler miydi? Nasıl bu rezaletin ortaya çıkmayacağını zannettiler? Bu kadar aleni bir şekilde yapılan bir suistimalin gizli kalabileceği konusundaki manasız güvenin kaynağı nedir?


Bernard Madoff’u ele alalım. Charles Ponzi’nin başarılı(!) bir mirasçısı sayılabilecek olan Berbard Madoff tarihin en bilinen Hedge Fon yolsuzluklarından birinin baş aktörü olmuştu. New York finans piyasasının tanınmış isimlerinden biri olan Bernard “Bernie” Madoff kendine olan güveni kötüye kullanarak kendi Hedge Fon şirketi için yatırımcılardan yüksek miktarda para toplamıştı. 2008 Ekonomik Krizi Madoff’un şirketinin aslında Ponzi Oyunu (Saadet Zinciri) ile yatırımcıları dolandırdığını ortaya çıkardı. Madoff, 50 yıllık itibarı ile topladığı paraları hedge fonlarda değerlendiriyormuş gibi yaparak aslında bir saadet zinciri kurmuştu. Aslında yatırım yapmıyor ya da risk almıyor tersine yeni gelenlerden aldığı parayı eskilere kâr payı olarak dağıtıyordu. Daha da garibi; bu yolsuzluktan da paçayı kurtaracağını düşünüyordu.

Ünlü kriminolog Donald Cressey’in hapis cezası alan yönetici veya çalışan pozisyonundaki 300 beyaz yakalı suçlu üzerinde yaptığı araştırmada gerçekten de yaptıkları yolsuzluktan “yırtabileceklerini” düşündükleri ortaya çıkmıştı. Cressey’in bulguları (detection theory) algılama teorisi’ni desteklemektedir. Buna göre insanlar herhangi bir şekilde bir kuralı ihlal etmeyi düşündüklerinde eylemlerinin ortaya çıkma riskini hesap ederler. Buna göre yakalanma şansı ne kadar düşük olursa ihlal ihtimali de o kadar artar. Eski bir deyiş gibi insanın yüzü ışıkta, karakteri ise karanlıkta anlaşılır.

Cressey’in ünlü Suistimal Üçgeni sıradan bir kimsenin yolsuzluk yapması için bulunması gereken üç faktörü göstermektedir. Bu üç faktör ise; Baskı, Fırsat ve Rasyonalizasyon olarak sayılabilir. Cressley’e göre yolsuzluğun gerçekleşmesi için suistimalcinin;  gizli ve paylaşılmayan bir probleme, güven ihlali için bir fırsata ve bu davranışı rasyonalize eden bir mantığa ihtiyacı vardır. Bu üç şart yolsuzluk için tek başına yeterli değilken ancak bir arada olurlarsa yolsuzluğu gerçekleşecektir. Beyaz yakalı suçlularının büyük bir çoğunluğu ilk defa suç işleyen kişiler olup, kendilerini talihsiz durumların kurbanı olan sıradan, dürüst insanlar olarak görme eğilimleri bulunmaktadır.

Davranışsal iktisatçı Henry Schneider’in yaptığı gizli sosyal deney; görünürlüğün, yakalanma korkusunun veya şeffaflığın davranışlarını nasıl etkilediğini gösteriyor. Sosyal deneyde; tamir etmeleri için 40 farklı garaja araba götürülüyor. Arabanın 5 belirgin ve acil tamir edilmesi gereken arızası bulunuyor.  Gevşek bir akü kablosu,  azalmış soğutma sıvısı, kırık bir arka far, sızdıran bir egzoz borusu ve yine gevşek bir buji teli. Araba bunun dışında sağlam durumda idi. Araba sahibi bu sorunların hiçbirini bilmiyor gibi davrandı. Sonuç trajik oldu. Garajların dörtte üçünde, acil sorunlar göz ardı edildi. Araba sahibinin gerçeği anlamayacağı düşünülüp bunun yerine tamamen gereksiz tamirlerden ücret alındı. Birçok faturada, hatalı bir marş motoru, batarya, radyatör hortumu, termostat ve su pompası vardı; oysa bunların herhangi bir arızası yoktu.

Bu tür bir sahtekarlığı önleme mekanizması şeffaflık, gözetim ve denetim olarak görülebilir. Çünkü her üçü de sahtekarlar için korkutucu bir son olan yakalanma olasılığını arttırır. Unutulmaması gerekir ki etik veya değil davranışı belirleyen gerçek yakalanma ihtimalinde çok algılanan yakalanma korkusudur. Bir nevi devekuşu gibi insanların “ben görmüyorsam onlar da görmüyor” güveni ile yolsuzluk yapıyor olması trajikomik olsa da “neden yapıyorlar” sorusunun cevaplarından birisi görülmüyor olma algısıdır. Bu açıdan şirketlerin şeffaf bir yapısının olması algılanan ve korkutucu olan yakalanma korkusunu arttırması açısından önemlidir. Eğer insanlar ortalığın gizli saklı şeyler yapmak ve saklamak için çok aydınlık olduğunu düşünürlerse basit bir şekilde bunları yapmazlar.

 

Yazar: Ali Cem Gülmen 

Makalelerdeki görüş ve yorumlar yazar veya yazarlara ait olup , Etik ve İtibar Derneği’nin konu ile ilgili düşüncelerini yansıtmamaktadır.

Değişen Dünyada Kurumsal Yönetimin Değişmeyen Dişlileri: Etik Ve Uyum

Akıl almaz bir hızla sürekli değişen iş dünyasının belki de değişmeyen en kritik gerçekleri “iş etiği, uyum ve dürüstlük”, kurumsal yönetim uygulamalarının tam merkezinde yer alıyor. Değişime bu kadar ayak uydurmamız gerektiğini düşünürken bizi bu konularda “muhafazakâr” yapan (veya yapması gereken) şey nedir?

Kurumsal yönetim (KY), bir kurumun tüm paydaşları ile olan ilişkilerinin, eşitlik, şeffaflık, hesap verebilirlik ve sorumluluk ilkeleri çerçevesinde yürütülmesini sağlayan bir yönetim biçimi. Çoğu zaman dilimizden hiç düşürmediğimiz bu yönetim şeklinin, kurumların geleceği için bir ihtiyaç olduğunun hepimiz farkındayız. Peki bu ihtiyacın nasıl ortaya çıktığını hiç düşündünüz mü? İhtiyacın nasıl oluştuğunu ve ne olduğunu anlamak, bu yönetim felsefesinin hayata geçirilmesinde  kullanılan ilkeleri ve araçları daha iyi anlamamıza yardımcı olurken, aynı zamanda içinde bulunduğumuz coğrafyada en sık karşılan hastalık olan “mış” gibi yapmanın aslında uzun vadede kurumlara hiçbir fayda sağlamayacağını da gösterir.

Kısaca kurumsal yönetim ihtiyacının nasıl doğduğunu hatırlayalım. Şirketler büyüdü, tek ortaklı yapılardan çok ortaklı yapılara geçti ve sermaye büyüdü. Şirketler büyüdükçe çalışanları, müşterileri, tedarikçileri, çalıştığı bankalar ve hesap verdiği kanun koyucuların sayısı arttı. Şirketin sahipleri arttıkça, diğer bir deyişle mülkiyet yapısı dağıldıkça, bir problem ortaya çıkmaya başladı. Zira şirketin sahipleri ile yönetenlerin (yani kontrol edenlerin) artık aynı kişiler olması imkansızlaşmaya ve gerçekte şirketin sahibi olmasa da geniş yetkilere sahip, bir anlamda “patron” gibi hareket eden bir güç ortaya çıkmaya başladı: “CEO”. Bu bir nefeste anlattığım durum tabii ki uzun bir zaman diliminde, farklı kültürlerde ve coğrafyalarda farklı şekillerde gelişti ve gelişmeye devam ediyor.

Bir tarafta şirketin sahipleri ile sayıları artan diğer menfaat sahipleri, bir tarafta ise şirketi yöneten ve şirketle ilgili her türlü bilgiye sahip olan başka bir taraf ortaya çıktı. Bu asimetrik bilgi avantajının menfaat sahipleri aleyhine kullanılmaması için mekanizmalara ihtiyaç vardı. İşte bu değişim yavaş yavaş kurumsal yönetimin ana kolonları olan, şeffaflık, hesap verebilirlik, sorumluluk ve adillik kavramlarının tetikleyicisi oldu ve kendi araçlarını yaratmaya başladı.

Olayın bir boyutu böyleyken diğer bir boyutundan da bahsetmek gerekiyor. O da mülkiyet yapısının dağılmadığı ancak bazı nedenler ile hakim ortağın yanında küçük ortakların olduğu şirketler. Bahsettiğimiz ilk durum sermayenin derinleştiği büyük ve uluslararası şirketlerde kendini gösterirken, diğer durum ise bizlerin yabancı olmadığı, genelde aile üyelerinin azlık hakkına sahip olduğu ve hakim bir ortak tarafından yönetilen patron şirketlerinde kendini göstermektedir.

İşte bu iki uç durum arasında bir skala düşünürseniz bir ucunda sahiplik ile kontrol ayrımını ve buna bağlı denetim riskini, diğer ucunda ise hakim ortağın yoğun kontrolü neticesinde azlık haklarının ihlali riskinin ortaya çıktığını söyleyebiliriz.

Bahsi geçen skalanın tümünde şiddeti ve zorlukları değişse de sahiplik ve yönetimden kaynaklanacak sorunların muhtemel olduğunun farkında mısınız? Bu muhtemel sorunların ilacı kurumsal yönetim ilkelerinin “orantılı” bir şekilde uygulanmasıdır. Ancak sizce bu sorunun kökeninde ne var? Sorunun cevabının bu makalenin içinde saklı olduğunu söyleyerek, OECD’nin KY ilkelerinde “etik ve uyum”a ilişkin neler söylenmiş, kısaca göz atalım:

Yönetim kurulunun yüksek etik standartları uygulaması ve tüm tarafların menfaatlerini gözetmesi

Yönetim kurulu, sadece kendi eylemleri ile değil aynı zamanda kilit yöneticilerin görevlendirilmesi ve gözetimiyle genel olarak şirket yönetiminde etik ortamın yaratılmasında önemli bir rol oynamaktadır. Yüksek etik standartları, sadece günlük faaliyetlerde değil aynı zamanda uzun vadeli taahhütlere ilişkin olarak da şirketin uzun dönemde menfaatine olup şirketi daha muteber ve güvenilir hale getirmektedir. Yönetim kurulunun amaçlarının daha açık ve işlevsel olması için, “etik davranış kurallarına” dayanan şirket kurallarının geliştirilmesi ve bu kuralların tüm şirkete bildirilmesi faydalıdır.

Etik davranış kuralları şirketlerde çelişkili konularda iş kararlarıyla ilgili muhakemenin yapılabilmesine ilişkin bir çerçeve oluşturur. Etik davranış kuralları asgari düzeyde şahsi menfaatlerle şirket menfaatlerinin kesiştiği noktalarda nasıl davranılacağına ilişkin açık sınırlandırmalar koymalıdır. “Kanunlara uyum” her şirket için bir zorunluluk ve kırmızı çizgi iken, “etik davranış kuralları” ile şirketlerde, bu çizginin ötesine geçen dürüst iş yapma kültürünün teşvik edildiği bir ortamın oluşturulması amaçlanmaktadır.

İhbar mekanizması ve misilleme yapmama politikaları

Etik ve yasal olmayan uygulamalar sadece şirketin menfaat sahiplerinin haklarını ihlal etmez, aynı zamanda şirkete ve ortaklarına itibar yönünden zarar verir ve beklenmedik finansal yükümlülükler ortaya çıkarabilir. Bu nedenle ihbar mekanizması ve misilleme yapmama politikaları oluşturulmalıdır.

Şirket çalışanları ve diğer tüm menfaat sahiplerinin karşılaştıkları etik veya yasal olmayan uygulamaları özgür ve kolay bir şekilde şirket yönetim kuruluna ve/veya ilgili kamu kuruluşuna bildirmelerini sağlayacak bir ortam oluşturulmalıdır.

Etik açıklama (disclosure) uygulamaları ve şeffaflık

Gerçek şeffaflığı teşvik eden güçlü bir açıklama politikası, şirketlerin ortakları ve menfaat sahipleri tarafından izlenebilmesinin kritik bir unsurudur. Maksatlı bir şekilde yetersiz, zayıf ve şeffaf olmayan açıklamalar, etik olmayan davranışlara ve bunun sonucunda piyasada güven kaybına ve hem şirket hem de tüm piyasada büyük maliyetlerin ortaya çıkmasına neden olabilir.

İş etiğine ilişkin uygulamaların açıklanması

Şirketler ticari amaçlarına ek olarak, iş etiği, çevresel ve şirket için önemli olması halinde sosyal meseleler, insan hakları ve diğer kamu politikası taahhütleriyle ilgili politika ve performanslarını kamuya açıklamaya teşvik edilmektedir. Bu gibi bilgiler bazı yatırımcılar ve menfaat sahipleri için şirketler ve içinde bulundukları iş çevresi arasındaki ilişkiyi değerlendirmeleri açısından önemlidir.

Çıkar çatışmaları

KY ilkelerinin sağlıklı uygulanabilmesi için çıkar çatışması alanlarının adil bir şekilde yönetilmesi ve açıklanması gerekmektedir. Çıkar çatışması riski birçok alanda kendini gösterebilir. Örneğin; grup şirketleri arasında yapılan işlemler çıkar çatışmalarından dolayı, özellikle de hakim ortaklı yapılarda suistimal edilmeye açık alanlardır. Burada önemli olan bu işlemlerin yasaklanması değil, doğası gereği çıkar çatılması riski taşıyan bu işlemlerin uygun bir şekilde yönetilmesi, gözetimi ve şeffaf bir şekilde açıklanmasıdır.

Yukarıda OECD KY ilkelerinde etik ve uyum konusunda belirtilen önemli hususlara değinmeye çalıştım.

Şimdi yukarıda bahsettiğim problemler ve zorluklar yumağı potansiyeli taşıyan skalaya dönelim. Kurumsal yönetim ilkeleri ve uygulamaları genel olarak şirketler hukuku, menkul kıymetler hukuku, muhasebe ve denetim standartları, iflas hukuku, sözleşme hukuku, iş hukuku ve vergi hukuku gibi çeşitli hukuki alanlardan etkilenmektedirler. Şirketlerin kurumsal yönetim uygulamaları ayrıca insan hakları ve çevre hukukundan da etkilenmektedir. Bu kanunlar farklı piyasalarda farklı etkiler altında sürekli değişim gösterirken ve tüm menfaat sahipleri bu kanunları anlayıp uyum sağlamaya çalışırken, KY ilkelerinin etik davranış kurallarına referans vermesi ve bu kuralların kanunlara uyumun ötesinde inisiyatifler olduğunu söylemesinin anlamı nedir?

Tüm menfaat sahipleri ile birlikte içinde yaşamak istediğimiz “iyi” bir iş ortamının tek anahtarı “güven”dir. Ticari başarılar güvenin yanında ancak kısa süreli mutluluklar olabilir. Güven, iş etiğinin önemsendiği “dürüst” iş yapılan ortamlarda oluşur ve kök salar. Dürüstlük bir şirket ile tüm menfaat sahiplerini birbirine bağlayan bir tutkal gibidir, eğer zedelenirse ilişkiler paramparça olur. Bir daha da kolay kolay yapışmaz.

Her şeyin akıl almaz bir hızla değiştiği, iş etiği ve dürüstlük adına iyi bir sınav vermediğimiz bu coğrafyada kurumsal yönetimle etik ve uyum kavramları ve uygulamaları hiç olmadığı kadar önemli bir hal almıştır.

İş etiğinin olmadığı bir ortamda kurumsal yönetim ilkelerini uygulamak sizce neye benzer?

 Yazar: Fikret Sebilcioğlu / Cerebra Muhasebe Denetim Danışmanlık Yönetici Ortağı

Makalelerdeki görüş ve yorumlar yazar veya yazarlara ait olup , Etik ve İtibar Derneği’nin konu ile ilgili düşüncelerini yansıtmamaktadır.

Veri İhlali Bağlamında Whistleblowing (Bilgi İfşası)

Günümüzde, medya ve sair kanallarda yayınlanan haberler ile tüzel kişiliklerde yaşanan yolsuzluk, çevre düzeninin korunmasına ilişkin kurallara aykırılıklar, veri ihlalleri ve birtakım kanun karşıtı eylemler toplumda büyük yankılar uyandırmaktadır. Organizasyon içerisinde yaşanan ihlal ve kanuna aykırılıkların açığa çıkarılması noktasında whistleblowing kavramı büyük önem arz etmektedir.

 

Whistleblowing (Bilgi ifşası)  teriminin tanımını yapmak gerekirse; kurum içerisinde yaşanan hukuka ve/veya etik değerlere uygun olmayan fiillerin, kurum içerisinde veya dışarısındaki kişilere zarar vermemesi adına ilgili fiiller hakkında bilgi sahibi kişiler -genellikle kurum bünyesindeki çalışanlar-  tarafından yetkili otoritelere bildirilmesidir. Organizasyon bünyesinde bilgi ifşasına sebebiyet veren yanlış uygulamalara; kamu sağlığına aykırı faaliyetler, vergi kaçakçılığı, kaçak işçi çalıştırma ve kişilere dair verilerin ihlali örnek olarak gösterilebilecektir.

 

Geçtiğimiz sene tüm dünyada büyük yankı uyandıran Facebook–Cambridge Analytica veri ihlali bu kapsamda önemli bir örnek oluşturmaktadır. 2018 yılında bilgi ifşacısı Christopher Wylie’nin açıklaması üzerine patlak veren skandalda; veri analiz şirketi olarak faaliyet gösteren Cambridge Analytica’nın Facebook’ta yer alan 50 milyon kullanıcıya ait kişisel verileri usulsüz bir şekilde kullandığı ortaya çıkmıştır. [1]

 

Cambridge Analytica ve benzer pek çok ihlal, bilgi ifşasının ne kadar önemli olduğunu gösterir niteliktedir. Zira kurum içerisinde yaşanan hukuka veya etik ilkelere aykırılıklar çoğu zaman yalnızca o organizasyonu etkilememekte toplum menfaatinde de birtakım zedelenmelere yol açmaktadır. Hal böyle olunca, bilgi ifşası hukuki güvenliğin sağlanması açısından çok önemli bir rol oynamakta fakat bilgi ifşacıları için de bir o kadar riskler taşımaktadır. Şöyle ki; organizasyon içerisinde gördüğü bir yanlışı söylemesi durumunda kişinin karşılaşabileceği maddi ve manevi yaptırımların caydırıcı bir rol oynayacağı aşikârdır. İş ilişkisinin sonlandırılması, işyerinde dışlanma ve bir şekilde kurum içerisinde “istenmeyen adam” ilan edilme bunların yalnızca birkaç örneği olarak sayılabilecektir. [2]

 

Buradan hareketle; organizasyonlar ve büyük ölçekte kişiler açısından şeffaflığın sağlanmasına hizmet eden “whistleblowing” kurumunun devletlerce regüle edilmesi önemli bir gereklilik haline gelmiştir. Zira bu yönde bir düzenlemenin varlığı bilgiyi ifşa eden kişiler açısından güvence yaratacağı gibi kurumlar açısından da hukuka ve etik kurallara uygun hareket etme kültürünün yerleşmesini sağlayacaktır.

 

Bu bağlamda; bilgi ifşacılarının nasıl korunacağına ilişkin düzenlemeler içeren geçici anlaşma, 12 Mart 2019 tarihinde Avrupa Parlamentosu ve Avrupa Birliği üyeleri tarafından imzalanmıştır. Anlaşma henüz resmi olarak onaylanmamış olsa dahi söz konusu husus bakımından büyük önem arz etmektedir.  Getirilen düzenleme ile whistleblowing sistemine ilişkin süreçler belirli bir standart dâhilinde incelenmiş ve bilgi ifşacılarına yönelik korumalar sağlanmıştır. Avrupa Komisyonunun kabul ettiği yenilikler arasında; kurum bünyesinde açık bir raporlama sisteminin oluşturulması, güvenli raporlama kanallarının oluşturulması ( öncelikle bilginin kurum içerisinde raporlanabilmesi gibi) ve organizasyon içerisinde dışlanma, misillemeye maruz kalma vb. davranışlara yönelik korumaların getirilmesi sayılabilecektir. [3]

Türkiye’de konu hakkında henüz bir düzenleme olmamakla birlikte bilgi ifşasına konu olayların her geçen gün artması sebebiyle regülasyonların yapılması kaçınılmaz bir hal almaktadır. Özellikle de 7 Nisan 2016 tarihinde tüm şirketlerin gündemine yerleşen Kişisel Verilerin Korunması Kanunu’nun (KVKK) varlığı bu açıdan önemli görülmektedir. Getirilen bu düzenleme ile birlikte şirketler için yepyeni bir sorumluluk alanı yaratılmış ve artık kurum bünyesinde kişiye dair verilerin nasıl muhafaza edileceği, kimlere aktarılabileceği, nasıl imha edileceği ve ilgili veriler kapsamında bir ihlal yaşanması durumunda şirket içerisinde kırmızı alarm durumunun nasıl işletileceğine kadar pek çok sürecin sınırları çizilmiştir.

 

KVKK düzenlemiş olduğu 11.maddesiyle verisi işlenen gerçek kişilere organizasyona karşı birtakım taleplerde bulunma hakkı tanımış olsa da Kanun ve alt düzenlemelerinin getirdiği yükümlülüklerin veriyi işleyen[4] Kurum bünyesinde de doğru bir şekilde yerine getirilip getirilmediği noktasında bilgi ifşası önemli bir hale gelecektir. Birkaç örnek üzerinden izah etmek gerekirse; KVKK 4.maddesinde kişisel verilerin işlenmesi esnasında uyulması gereken ilkeleri saymış olup “veri minimizasyonu” [5]bunlardan biri olarak düzenlenmiştir. İşbu ilke uyarınca organizasyon kapsamında işlenen verilerin sadece gerekli olduğu ölçüde kullanılması esastır. Aynı şekilde Kanun veri güvenliğinin sağlanması amacıyla kurum bünyesinde idari ve/veya teknik her türlü tedbirin alınması gerektiğini belirtmiş [6] ve verinin işlenmesinde bir menfaatin kalmaması durumunda da Kanun’da öngörülen imha metotlarından biri ile imhanın gerçekleştirilmesini emretmiştir. [7]Sayılan bu temel yükümlülüklere organizasyon bünyesinde ne denli uyulup uyulmadığı noktasında ise “whistleblowing” kurumu önem arz etmektedir. Şöyle ki kurum bünyesinde işlenen verilerin gerçekten de minimize edilerek kullanılıp kullanılmadığı ya da gerekli güvenlik önlemlerinin alınıp alınmadığı konusunda en doğru bilgiye sahip kişi bizzat organizasyonun içerisinde yer alan kişi olacaktır.

 

KVK Kurulu’nun 24.01.2019 tarihinde veri ihlaline istinaden işletilecek süreci belirlediği kararı bu noktada büyük önem taşımaktadır. [8]Şöyle ki; organizasyon bünyesinde bir veri ihlali yaşanması durumunda şirket bu durumu öğrendiği andan itibaren en geç 72 saat içerisinde Kurul’a bildirmekle yükümlü kılınmıştır. Kurulun da yaşanan bu ihlali kendi resmi internet sitesinde veya başka bir yöntem ile ilan etme hakkı KVKK’da düzenlenmiş olup [9]şu ana kadar tüzel kişiliklerde yaşanan pek çok ihlalin KVK Kurumuna ait resmi web sitesinde ifşa edildiği görülmektedir. Hal böyle olunca organizasyonlar için şöyle bir ikilem ortaya çıkmaktadır; yaşanan ihlalin kanuni yükümlülük çerçevesinde bildirilmesi ya da internet veya sair platformlarda ifşa edilip ticari itibarın zedelenmesi.

 

Bu kapsamda şirketlerin kendi içerisinde bilgi ifşasına ilişkin politika ve prosedürleri belirlemeleri büyük önem arz etmektedir. Zira bu sayede kurum içerisinde yaşanan bir usulsüzlük, ihlal vb. hallerde organizasyon kendiliğinden harekete geçecek ve bir nevi kurum içerisinde bir denetim mekanizması oluşturulacaktır.

 

Sonuç olarak; gelişmekte olan teknoloji ve yönetim biçimleri iş yapış şekillerini büyük ölçüde etkilemekte olup izlenmesi gereken farklı davranış modellerinden birisi de hiç kuşkusuz “whistleblowing” dir. Ülkemizde bu kapsamda henüz bir düzenleme mevcut olmasa da Avrupa Birliği bünyesinde kabul edilen bu kavram tüm dünya açısından önem arz etmekte ve zamanla organizasyonlar bünyesindeki süreçlere de eklenmesi beklenmektedir.

 

 

KAYNAKÇA

1-https://www.theguardian.com/news/2018/mar/17/cambridge-analytica-facebook-influence-us-election

2-http://dergipark.gov.tr/download/article-file/403128, Sayfa 127

3-http://europa.eu/rapid/press-release_IP-19-1604_en.htm

4-Kişisel Verilerin Korunması Kanunu Md.3 /1/ (e) “Kişisel verilerin işlenmesi: Kişisel verilerin tamamen veya kısmen otomatik olan ya da herhangi bir veri kayıt sisteminin parçası olmak kaydıyla otomatik olmayan yollarla elde edilmesi, kaydedilmesi, depolanması, muhafaza edilmesi, değiştirilmesi, yeniden düzenlenmesi, açıklanması, aktarılması, devralınması, elde edilebilir hâle getirilmesi, sınıflandırılması ya da kullanılmasının engellenmesi gibi veriler üzerinde gerçekleştirilen her türlü işlemi,”

5-Kişisel Verilerin Korunması Kanunu, Md.4/1 / (ç) bendinde yer alan işlendikleri, amaçla bağlantılı, sınırlı ve ölçülü olma ilkesi

6-Kişisel Verilerin Korunması Kanunu, Md.12/1/( c) “Veri sorumlusu, kişisel verilerin muhafazasını sağlamak, amacıyla uygun güvenlik düzeyini temin etmeye yönelik gerekli her türlü teknik ve idari tedbirleri almak zorundadır”

7-https://www.kvkk.gov.tr/SharedFolderServer/CMSFiles/bc1cb353-ef85-4e58-bb99-3bba31258508.pdf

8-  https://www.kvkk.gov.tr/Icerik/5362/Veri-Ihlali-Bildirimi

9-  Kişisel Verilerin Korunması Kanunu, Md.12/5 “…Kurul, gerekmesi hâlinde bu durumu, kendi internet sitesinde ya da uygun göreceği başka bir yöntemle ilan edebilir.”

[1] https://www.theguardian.com/news/2018/mar/17/cambridge-analytica-facebook-influence-us-election
[2] http://dergipark.gov.tr/download/article-file/403128, Sayfa 127
[3] http://europa.eu/rapid/press-release_IP-19-1604_en.htm
[4]Kişisel Verilerin Korunması Kanunu Md.3 /1/ (e) “Kişisel verilerin işlenmesi: Kişisel verilerin tamamen veya kısmen otomatik olan ya da herhangi bir veri kayıt sisteminin parçası olmak kaydıyla otomatik olmayan yollarla elde edilmesi, kaydedilmesi, depolanması, muhafaza edilmesi, değiştirilmesi, yeniden düzenlenmesi, açıklanması, aktarılması, devralınması, elde edilebilir hâle getirilmesi, sınıflandırılması ya da kullanılmasının engellenmesi gibi veriler üzerinde gerçekleştirilen her türlü işlemi,”
[5] Kişisel Verilerin Korunması Kanunu, Md.4/1 / (ç) bendinde yer alan işlendikleri, amaçla bağlantılı, sınırlı ve ölçülü olma ilkesi
[6] Kişisel Verilerin Korunması Kanunu, Md.12/1/( c) “Veri sorumlusu, kişisel verilerin muhafazasını sağlamak, amacıyla uygun güvenlik düzeyini temin etmeye yönelik gerekli her türlü teknik ve idari tedbirleri almak zorundadır”
[7] https://www.kvkk.gov.tr/SharedFolderServer/CMSFiles/bc1cb353-ef85-4e58-bb99-3bba31258508.pdf
[8] https://www.kvkk.gov.tr/Icerik/5362/Veri-Ihlali-Bildirimi
[9] Kişisel Verilerin Korunması Kanunu, Md.12/5 “…Kurul, gerekmesi hâlinde bu durumu, kendi internet sitesinde ya da uygun göreceği başka bir yöntemle ilan edebili
Could create table version :No database selected