İsterseniz hep beraber Pasifik Okyanusu’nun ortasında yer alan bir adaya yolculuk yapalım. Adamız bembeyaz kumsalları ve turkuaz denizi ile sanki cennetin bir parçası. Polinezya Adaları arasından insanların yerleştiği en küçük adalardan biri olan Anuta adasından bahsediyoruz. Adanın yüzölçümü sadece 0,4 kilometre kare. Şöyle bir örnek Anuta’nın büyüklüğünü zihnimizde daha iyi şekillendirecektir; Büyükada’nın yüzölçümü 5,4 kilometre kare.

Anuta’da 19 aileye bölünmüş 300 kişi yaşıyor. Aslında hesaplanınca Anuta nüfus yoğunluğu açısından Bangladeş ile aynı orana sahip. Peki bu kalabalık(!) ve ıssız adada insanlar hayatlarını nasıl sürdürebiliyorlar? Sorunun cevabı adadakilerin hayatlarını sürdürebilmek için yarattıkları etik ve sürdürülebilir kültürden geçiyor.

Anuta’da herkes herkes ile bir nevi akraba olarak kabul ediliyor. Bir ailenin üyeleri sadece genetik olarak değil aynı zamanda sosyal olarak da adanın tümü ile ilişkili sayılıyor. Başkalarını düşünmek ve onlara yardım edebilmek Anuta’da sosyal anlayışın temel noktası. Bu doğrultuda Anutalıların özel bir kelimesi bile var: Aropa. Empati, şefkat ve sevgi gibi kelimelerin bir birleşimi olan bu kelime aslında genel olarak paylaşma, işbirliği, hırslardan arınma ve açgözlü davranmama konsepti olarak görülebilir. Aropa Anutalıların aslında birbirlerine nasıl davranması gerektiğini anlatan, onların birbirleri ile maddi ilişkilerini gösteren sözlü bir etik kod olarak sayılabilir. Örnek olarak Anuta’daki sınırlı arazi aile birimleri tarafından eşit ve adil olarak paylaşılır ve böylelikle her birim hem kendi hem de etrafı için yeterli yiyecek sağlaması amaçlanır.

Anuta  yaşam tarzının bir parçası da hediye ekonomisi olarak adlandırabileceğimiz bir kavramdır. Bir Anutalı başka bir Anutalı’dan bir istekte bulunursa bunu herhangi bir takas olarak görmeden yerine getirir ve geri ödeme de istemez. Çünkü bir zaman sonra kendisi de böyle bir talep de bulunabilecektir. O sene mahsulleri bol olanlar olmayanlarla paylaşırlar. Sonuçta bir sonraki hasatta tersi olabilecektir. Anuta’da komşunuzun yemeği varsa asla aç kalmazsınız. Anuta’da para kullanılmaz ama ada dışında balıkçılık gibi işlerde para kazanan Anutalılar bu parayı da adanın genel yararı için değerlendirirler ve ona göre toplu olarak faydalanacakları malları satın alırlar. Rekabet yok değildir ama bu rekabet sürdürülebilir ve etik bir ada yaşamı yaratabilmek içindir.

Bu yaşam tarzının günümüz için büyük önem taşıyan başka bir özelliği de adanın kısıtlı kaynaklarını sürdürülebilirlik ilkelerine göre kullanılmasıdır. Anutalılar yaşamın hassas dengesini içten anlamışlar ve ona göre bir toplum yaratmışlardır. Anuta gibi küçük bir adada ağaçlar çok değerlidir ve mümkün olduğu kadar az olarak kesilmeleri gerekir. Bu doğrultuda kendileri için çok önemli olan kanolarını bile kolay kolay değiştirmezler. Bazı ailelerin 150 yıllık kanoları devamlı yenileyerek kullandığı belirlenmiştir.

Tarım yaparken de doğanın hassas dengesine azami özen gösterirler. Belli bir döngüye göre tarım yapıp toprağın zarar görmesini engellemeye çalışırlar. Adada yaşayan balık ve kuşları avlarlar ama özellikle bu konuda kendilerine sınırlar koyarlar. Bazı dönemlerde avlanmazlar böylelikle doğanın kendini yenilemesine izin verirler. Böylelikle bu ufacık adada 300 kişi barış ve mutluluk içinde yaşayabilmektedirler.

Anutalılar için yalnız ve küçük adaları vazgeçilmezdir. Adanın ve toplumsal hayatın zarar görmesi halinde geri dönülemez bir şekilde zarar görebileceklerini sezmektedirler. Aklımıza bu andan itibaren başka sorular gelmiyor mu?  Peki Okyanusya’nın bu küçük adası gibi dünyamız da bizim için vazgeçilemez değil mi? Başka gideceğimiz bir yer olmadığı için dünyamızın kaynaklarını etik ve sürdürülebilir bir şekilde kullanmaktan öte bir çaremiz bulunuyor mu?  Hatta alanı biraz daha küçültürsek iş dünyası da birbiri ile rekabet ederken kendi ekosistemine zarar verecek davranışlardan kaçınması herkesin faydasına değil mi?  Örnek olarak yolsuzluğa bulaşmış bir firma aslında kendi sektöründe şartların daha da kötüleşmesini sağlamıyor mu? Kısa vadeli kazançların uzun vadeli felaketlere yol açmasına neden izin veriyoruz? Bu tür bir hırsın yol açacağı felaketleri doğa insanı olarak sezebilen ve ona göre bir yaşam tasarlayan Anutalılardan bu açıdan öğrenecek çok şeyimiz var.

Bir başka soru da “Peki Anutalılar ya tam tersi olarak davransalardı ne olurdu?”. Aslında onun cevabı da Anuta’ya çok da uzak olmayan bir başka adadan geliyor; Paskalya Adası’ndan. Paskalya Adası ve akıbetini ise bir sonraki yazımızda inceleyeceğiz.

Yazı: Ali Cem Gülmen, TEİD Araştırma ve Yayın Koordinatörü

Makalelerdeki görüş ve yorumlar yazar veya yazarlara ait olup , Etik ve İtibar Derneği’nin konu ile ilgili düşüncelerini yansıtmamaktadır.

Açıl Susam Açıl

Ali Baba ve Kırk Haramiler

GİRİŞ:

İş yaşamında etik denince akla farklı şeyler gelebiliyor. Toplumda etik hakkındaki bilinç seviyesinin düşüklüğü, güncel mevzuatta ise normatif düzenleme eksikliği hepimizin farkında olduğu bir konu  Her ne kadar itiraf edemesek de bununla ilgili sorumluluğun bize ait olmadığını, hatta bunun gerçek bir sorun dahi olmadığını söyleyip günlerimizi rutin operasyonlarla geçirmeye devam ettiğimiz yadsınamaz bir gerçek.

Suistimal nitelikli işlemler, şirketlerin kaynak ve varlıklarını riske sokarken, milyonlarca liralık zarar ile sonuçlanabilmekte ve kuruluşların itibar riskini de arttırmaktadır. Bununla birlikte, suistimal nitelikli işlemlerin geride bıraktığı izler, bu riskle mücadelede önemli bir fırsat yaratmaktadır. Bu bağlamda, teknolojiyi insan etkileşimiyle birleştirerek suistimal potansiyeli veya niteliği taşıyan işlemleri tespit etmeyi hedefleyen veri analitiği yaklaşımı; genel itibarıyla depolanmış verinin analitik taramadan geçirilerek barındırdığı uyumsuzlukların ve aykırılıkların tespitinde izlenen bir yöntemdir.

There is no question that artificial intelligence harbors enormous positive potential, but at the same time, also makes major demands of programmers and for ethically correct usage. We at Deutsche Telekom aren’t the only ones who have realized that AI needs ethical “guardrails”. As such, I flew to where the big players are located: Silicon Valley in the U.S. and Silicon Wadi in Israel.

ACFE’nin 2018 Uluslara Raporu’na göre suistimal zararları akıl almaz derecede yüksek. Suistimal ile mücadele uzmanlarından elde edilen bu veri, problemin ne kadar büyük olduğu gösteriyor.

Son yıllarda iş etiği giderek önem kazansa da etik olmanın ve dolayısı ile iş etiğinin gerçekçi olup olmadığı konusunda şüpheleri olanlar var. İlk olarak etik iş yapmayı tamamen dışlayarak kapitalizmin doğası gereği iş etiğini içermediğini düşünenler olduğu gibi, daha ılımlı olarak kapitalizmin iş etiğini dışlamadığına ama başarılı bir iş yürütmek için iş etiğinin engel olduğuna inananlar da bulunuyor. Bu konuda sert veya ılımlı olarak itiraz edenlerin iş dünyasındaki bazı efsanelere fazlasıyla inandıkları söylenebilir. Oysa bu efsane ya da mitler aslında iş dünyası için günümüzde o kadar da geçerli değiller.

Bu efsane veya mitlerden biri de “onları yenemiyorsanız onlara katılın” mottosu ile karşımıza çıkmaktadır. Her zaman duyulan bir mazerettir: “Ya, bizim sektörde işler böyle yürüyor”. Bu mite tutunan insanlar, etik dışı davranışa karşı koymayı akıntıya karşı yüzmek gibi manasız bulurlar.

Eğer belirli bir bağlamda etik-dışı davranış norm ise, kesinlikle işin yapılma yolu olarak kabul edilmesi gerekir. Etik dışılığın hâkim olduğu çevrede bir kişinin çabaları nasıl etik bir fark yaratabilir?

Bu anlayış meşhur sözden yola çıkar; “Roma’da iken, Romalıların yaptığı gibi yapın”.

İlk bakışta kulağa çok da aykırı gelmese de bu efsane veya mitin daha derin bir çözümleme ile büyük bir hataya düştüğü ortaya çıkar. Bireylerin grup baskısına yatkın oldukları iyi bilinen bir

olgudur. Bu nedenle kabul edilemez davranışlara girişmek, çevrede aynı şeyi yapan başkaları olduğu zaman daha kolaydır. Grup baskısının anlaşılabilir olması onu bağışlanabilir kılmaz.

Genç bir insanın akran baskısının etkisi altında bir suç işlemesi psikolojik bir bakış açısından

anlaşılabilir ama bu fiili, etik olarak daha kabul edemeyiz. Şirket içerisinde daha az maaş aldığı iddiası ile yolsuzluğa bulaşmış bir çalışan belki size bu yola girmesinin sebeplerini izah edebilir ama bu davranışı asla etik olmayacaktır.

Başkaları ile birlikte etik dışı davranışa yönelmeniz, eylemlerinizin etik dışılığı için hiçbir özür sağlamaz. Etik-dışı davranışları salt yaygın oldukları için kabul etmeye başladığımız zaman, neyin kabul edilebilir olduğuna ilişkin yargılarda bulunma yeteneğimizi de terk ederiz.

Yazı : Ali Cem Gülmen, TEİD Araştırma Direktörü

Bir trenin içerisindesiniz. Daha kırsal bir bölgeye seyahat ya da ziyaret amaçlı gidiyorsunuz. Trenin camından dışarı baktığınız zaman yemyeşil uzun çayırlar, masmavi bir gökyüzü ve çimenlerde otlayan güzel inekler görüyorsunuz. Ne kadar huzur verici ve güzel bir manzara. Sizi mutlu ediyor.